येत असलेल्या दिवाळीत फक्त घराच्या खिडक्या आणि रस्त्यांवरच नाही, तर आपल्या मनातही प्रकाश पसरू द्या. जेव्हा मनात माणुसकीचा दिवा जळेल, तेव्हाच खरी दिवाळी जीवनात उजळेल.
दिवाळी हा फक्त सण नाही, तर ती आपल्या जीवनातील अंधारावर विजय मिळवण्याची, मनातील नकारात्मकतेला दूर करण्याची आणि प्रेम, आनंद व सामूहिकतेचा प्रकाश पसरवण्याची संधी आहे. येणारी दिवाळी फक्त घराच्या खिडक्यांवर किंवा रस्त्यांवर उगवलेला प्रकाश नाही, तर ती आपल्या अंतर्मनातील अंधारावर पडणारा उजेड आहे. दिवाळी येण्याआधीच बाजार, रस्ते आणि गल्ल्यांमध्ये उत्सवाची हालचाल दिसू लागते. मातीचे दिवे, रंगीबेरंगी रांगोळीचे रंग, फुलांच्या माळा, फराळाचा सुवास आणि गोड पदार्थांचा दरवळ यामुळे वातावरणातच आनंद पसरतो. ही तयारी फक्त बाहेरची नसते; खरी तयारी असते मनाची. घरातील जुन्या वस्तू काढून टाकणे, स्वच्छता करणे, सगळं नव्याने लावणे, हे जरी भौतिक स्वच्छतेसाठी केलं जात असलं तरी ते अंतर्मन शुद्ध करण्याचं प्रतीक असतं. आपण जुन्या दुःखांना, रागाला आणि भीतीला मागे सोडून नवीन उत्साहाने नव्या दिव्यांचे स्वागत करतो.
दिवाळीचा प्रत्येक दिवा हा प्रतीकात्मक असतो. तो आपल्या मनातील अंधारावर प्रकाश टाकतो. अंधार म्हणजे भीती, राग, दुःख, निराशा आणि हा अंधार फक्त एका छोट्या दिव्याच्या उजेडानेही दूर होऊ शकतो. दिवाळीचा हा संदेश फार खोल आहे. कितीही अंधार असला तरी, स्थिर आणि प्रामाणिक प्रकाश नेहमी मार्ग दाखवतो. दिवाळी म्हणजे नात्यांचा सणही आहे. शहरात, गावात, परदेशात विखुरलेले सदस्य या काळात पुन्हा एकत्र येतात. एकत्र बसून आठवणी काढल्या जातात, जुन्या गैरसमजांना मागे ठेवून हसण्यात वेळ जातो. कधी कधी व्यस्त आयुष्यात आपण जवळच्या नात्यांना वेळ देऊ शकत नाही, पण दिवाळी आपल्याला त्या नात्यांच्या उबदारतेची आठवण करून देते. जेव्हा आपण संवाद, प्रेम आणि आपुलकीचा दिवा आपल्या नात्यांमध्ये लावतो, तेव्हा खरंच जीवन उजळतं.
आजकाल अनेकजण दिवाळी केवळ फटाके, फराळ आणि सजावटीपुरती मर्यादित ठेवतात, पण या सणाचा खरा अर्थ आहे सामूहिकता आणि माणुसकी. गरीब, गरजू आणि समाजातील दुर्बल घटकांना मदतीचा हात देणे, कपडे किंवा अन्न वाटणे, आनंद शेअर करणे हेच दिवाळीचं खरं सौंदर्य आहे. गावोगावी सामूहिक पूजा, सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि सामाजिक उपक्रम लोकांना एकत्र आणतात. येणारी दिवाळी आपल्याला शिकवते की आनंद वाटल्यास तो दुहेरी होतो आणि समाजात प्रेम, सहकार्य व बंधुत्व वाढते. हा सण प्रत्येकाला सांगतो की आपला आनंद तेव्हाच पूर्ण होतो, जेव्हा तो दुसऱ्याच्या चेहऱ्यावर हसू आणतो.
दिवाळी म्हणजे नवीन सुरुवात करण्याची संधी आहे. जुन्या चुका, राग, ईर्ष्या किंवा दुःख बाजूला ठेवून नव्या उमेदीने पुढे जाणं हाच या सणाचा आत्मा आहे. नवीन कपडे, घरातील सजावट, रांगोळी, दिव्यांची लखलख, हे सगळं फक्त बाह्य सौंदर्यासाठी नाही; ती आपल्या मनाची उजळणी आहे. जीवनात जो अंधार आहे तो दूर करून, आशेचा आणि आनंदाचा दिवा पुन्हा पेटवणं हीच खरी दिवाळी.
फटाके आणि फराळ हा या सणाचा अविभाज्य भाग असतो. मुलांच्या चेहऱ्यावरचा आनंद पाहून सगळं घर उजळून जातं. मात्र, फटाके फोडताना काळजी घेणं तितकंच आवश्यक आहे. हेच दिवाळीचं शिक्षण आहे आनंद व्यक्त करणे गरजेचे आहे, पण जबाबदारीने. फराळाची गोडी फक्त जिभेपुरती नसते; ती मनालाही गोड करते. जीवनातही जर आपण प्रेम, सौम्यपणा आणि गोडी ठेवली, तर नात्यांमध्ये सुगंध राहतो. दिवाळीतील लक्ष्मीपूजन हा सणाचा अत्यंत पवित्र भाग आहे. अनेकजण या दिवशी संपत्तीची पूजा करतात, पण खरी लक्ष्मी म्हणजे फक्त धन नव्हे तर संयम, धैर्य, प्रेम, सहकार्य आणि समाधान ही मानसिक संपत्ती आहे. येणारी दिवाळी आपल्याला आठवण करून देते की खरी समृद्धी बाहेर नसून, आपल्या मनात आहे. पैशाने मिळणाऱ्या सुखापेक्षा मन:शांती, आपुलकी आणि समाधान हीच खरी संपत्ती आहे.आजच्या काळात पर्यावरणपूरक दिवाळी साजरी करणे ही काळाची गरज आहे. फटाक्यांचा आवाज, प्रदूषण आणि कचरा आपल्या पृथ्वीला त्रास देतात. त्यामुळे मातीचे दिवे, नैसर्गिक रंग, फुलांच्या माळा आणि पर्यावरणपूरक सजावट करून आपण पृथ्वीप्रेमाचाही प्रकाश लावू शकतो. हरित दिवाळी साजरी करणे म्हणजे सणाचं सौंदर्य आणि पृथ्वीचं आरोग्य या दोन्हींचा समतोल राखणे.
दिवाळी म्हणजे मुलांच्या आनंदाचंही प्रतीक आहे. नवीन कपडे, फुलबाज्या, गोड फराळ आणि घरभर पसरलेलं हास्य या सगळ्यातून त्यांच्या बालपणात आठवणींचे रंग भरले जातात. पण त्यांना सणाचा खरा अर्थ प्रेम, जबाबदारी, माणुसकी आणि पर्यावरणाची जाणीव हे लहानपणीच शिकवणे गरजेचे आहे. या सणातून त्यांना ‘देणं हेच खरं घेणं’ याचा अर्थ समजतो.
धकाधकीच्या जीवनात दिवाळी म्हणजे एक विरंगुळा आहे. दैनंदिन कामाच्या व्यापात हरवलेल्या मनाला शांत करण्याची ही वेळ आहे. आपण स्वतःकडे पाहू शकतो, आपल्या आयुष्याचा विचार करू शकतो, आणि प्रियजनांसोबत वेळ घालवू शकतो. दिवाळी आपल्याला आठवण करून देते की जीवनात फक्त धावपळ नाही, तर थांबून प्रेम अनुभवणं, नात्यांना वेळ देणं आणि आनंद वाटणं तितकंच आवश्यक आहे.दिवाळी संपली की घरातील दिवे मालवतात, पण जर आपण मनातला दिवा जिवंत ठेवला, तर तो संपूर्ण वर्षभर प्रकाश देतो. येणारी दिवाळी म्हणजे आशेचा, प्रेमाचा आणि नव्या आरंभाचा सण आहे. मनातील अंधार दूर करून, जुन्या दुःखांना मागे ठेवून, नाती जोडून आणि समाजात सामूहिकतेचा अनुभव घेऊन खरी दिवाळी उजळते. अंधारावर विजय मिळवा, उजेडाला मनात स्थान द्या. जीवनात प्रेम, नातेसंबंध आणि सामूहिकतेला महत्त्व द्या. जुने दुःख, राग आणि नकारात्मकता मागे सोडा; नव्या सुरुवातीला संधी द्या. आनंद आणि उत्साह योग्य व सुरक्षित मार्गाने व्यक्त करा. पर्यावरणाची काळजी घ्या; सण साजरा करताना पृथ्वी सुरक्षित ठेवा. मानसिक, आध्यात्मिक आणि भावनिक समृद्धीच खरी संपत्ती आहे. येत असलेल्या दिवाळीत फक्त घराच्या खिडक्या आणि रस्त्यांवरच नाही, तर आपल्या मनातही प्रकाश पसरू द्या. जेव्हा मनात माणुसकीचा दिवा जळेल, तेव्हाच खरी दिवाळी जीवनात उजळेल.
- सिद्धी हरिचंद्र धारगळकर
धारगळ-पेडणे
