मुंबई : मेंदूचा झटका अर्थात ब्रेन स्ट्रोक ही एक जीवघेणी वैद्यकीय स्थिती आहे. अलीकडच्या काळात बदललेल्या जीवनशैलीमुळे, कामाच्या वाढत्या ताणामुळे आणि पुरेशा झोपेच्या अभावामुळे याचा धोका मोठ्या प्रमाणावर वाढत असल्याचे आरोग्य तज्ज्ञांचे मत आहे. स्ट्रोक ही एक गंभीर समस्या असली तरी, सुरुवातीची लक्षणे वेळेत ओळखल्यास रुग्णाचे प्राण वाचवणे शक्य होते.
वैद्यकीयदृष्ट्या स्ट्रोकचे प्रामुख्याने दोन प्रकार आहेत. इस्केमिक स्ट्रोक हा सर्वात सामान्य प्रकार असून, यात रक्ताच्या गुठळ्यांमुळे मेंदूला रक्तपुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिनीमध्ये अडथळा निर्माण होतो. याउलट, हेमोरेजिक स्ट्रोक तेव्हा होतो, जेव्हा मेंदूतील एखादी रक्तवाहिनी फुटून रक्तस्राव सुरू होतो आणि तो अधिक गंभीर मानला जातो.
अनेकदा लोक सुरुवातीची लक्षणे थकवा किंवा सामान्य शारीरिक कमजोरी समजून त्याकडे दुर्लक्ष करतात, ज्यामुळे गंभीर परिणामांना सामोरे जावे लागते. स्ट्रोकची लक्षणे त्वरित ओळखण्यासाठी FAST ही सोपी पद्धत वापरली जाते. रुग्णाला हसण्यास सांगितल्यास चेहऱ्याची एक बाजू लटकते. दोन्ही हात वर उचलण्यास सांगितल्यास एक हात अचानक खाली पडू लागतो. तसेच, बोलताना अडखळणे, शब्द अस्पष्ट होणे किंवा गोंधळलेले बोलणे अशा समस्या उद्भवू शकतात. अशी लक्षणे दिसल्यास वेळ वाया न घालवता त्वरित रुग्णवाहिका बोलवून रुग्णाला रुग्णालयात दाखल करणे आवश्यक आहे.
जर वेळेत लक्ष दिले नाही, तर स्ट्रोकचे दुष्परिणाम अधिक गंभीर होऊ शकतात, ज्यात अर्धांगवायू, स्मृती कमी होणे, बोलता न येणे आणि मानसिक ताण वाढणे या समस्यांचा समावेश आहे. सर्वात गंभीर बाब म्हणजे, वेळेत उपचार न मिळाल्यास स्ट्रोक जीवघेणाही ठरू शकतो. ‘गोल्डन आवर’ असे संबोधल्या जाणाऱ्या सुरुवातीच्या काही तासांत योग्य उपचार मिळाल्यास मेंदूचे अधिक नुकसान होण्यापासून वाचवता येते. इस्केमिक स्ट्रोकसाठी रक्ताची गुठळी विरघळवणारे इंजेक्शन किंवा सर्जिकल उपचार प्रभावी ठरू शकतात, तर हेमोरेजिक स्ट्रोकसाठी रक्तस्राव थांबवण्यासाठी शस्त्रक्रिया आवश्यक असू शकते.
आरोग्य तज्ज्ञांच्या मते, ताण कमी करणे, नियमित व्यायाम, पुरेशी झोप आणि संतुलित आहार घेणे हे स्ट्रोक टाळण्यासाठी महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे अशी कोणतीही लक्षणे आढळल्यास ती सामान्य कमजोरी समजून दुर्लक्ष न करता त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यावश्यक आहे.
