वनस्पतीशास्त्रप्रेमी म्हणून ही सैर केवळ रमणीय अनुभव नव्हता, तर एक समृद्ध ज्ञानयात्रा होती. या उद्यानांनी मला शिकवले की निसर्ग स्वतःच आपली व्यवस्था राखतो आणि सर्व सजीवांना एकत्र नांदवतो.
मलेशियातील राष्ट्रीय उद्यानांना दिलेली माझी भेट ही अत्यंत अविस्मरणीय ठरली. उद्यानात प्रवेश करताच मला एका सजीव, गूढ अशा हरित विश्वात प्रवेश केल्यासारखे वाटले, जिथे गगनचुंबी झाडे, असंख्य प्रकारच्या वनस्पती आणि निसर्गाच्या संथ, शांत सुरांनी माझे स्वागत केले. हे उद्यान म्हणजे जणू सजीव वनस्पती संग्रहालयच होते, जिथे हजारो वर्षांचे पुरावे देणारी भव्य वृक्षराजी उभी होती. काही वृक्षांची पाने इतकी मोठी होती की, ती चालणाऱ्या माणसांना नैसर्गिक सावली देणाऱ्या छत्र्यांसारखी भासत होती. उष्ण कटिबंधातील हे वृक्ष आकाशाकडे झेप घेत होते, त्यांच्या दाट फांद्यांमधून झिरपणारा सूर्यप्रकाश जमिनीवर मंद प्रकाश निर्माण करत होता.
जमिनीवर नजर टाकली असता हिरवळीने वेढलेली वनस्पतीराजी दिसली; त्यात घोसाळ (फर्न), शेवाळ्याने झाकलेले दगड, वेलींची गुंफण आणि ठिकठिकाणी पसरलेली लांबट पाने यांनी सृष्टीचे एक वेगळेच चित्र उभे केले होते. हे दृश्य एखाद्या प्राचीन युगातल्या जंगलाचे दर्शन घडवत होते. सर्वात मंत्रमुग्ध करणारे दृश्य होते महाकाय जलकमळाचे (व्हिक्टोरिया अॅमेझॉनिका); त्याची पाने इतकी मोठी व मजबूत होती की, त्यावर लहान प्राणीही विसावू शकले असते. ही पाने नीरव पाण्यावर शांतपणे तरंगत होती आणि ती पाहताना निसर्गाचे गूढ आणि सौंदर्य एकत्र अनुभवता आले.
उद्यानात विविध प्रकारची दुर्मिळ वनश्री होती. शेंगांची फुले, वनहळद, कर्दळी, तामण, जास्वंद, कांचन, चाफा यांसारख्या शोभिवंत व सुगंधी वनस्पतींनी परिसर सुगंधित केला होता. झाडांच्या फांद्यांवर वाढणाऱ्या हवापुष्पी वनस्पती (एपिफायट्स), ज्या झाडांना न तोडता त्यांच्यावर आधार घेत जगतात, त्या पाहून निसर्गातील परस्परसंबंधाचे सौंदर्य समजले.
पायवाटेवरून चालत असताना शेकडो वर्षे जुनी झाडे, टांगलेल्या मुळ्या, दाट झाडझुडपांतून जाणारी वाट यामुळे मला जणू एका पौराणिक वनकथेचा अनुभव येत होता. वाटेत स्वच्छ, थंड झरे दिसले, जिथे लहान मासे, बेडूक आणि जलचर आनंदाने वावरत होते. लाकडी दोरांच्या झुलत्या पुलावरून उंचावरून जंगलाचे दृश्य पाहता त्यातील थरांची रचना स्पष्ट दिसत होती, जिथे झाडांची फांदी, फुलपाखरे, कीटक, वेलींनी व्यापलेले आकाश आणि जमिनीवरील जलस्रोत यांचा एक सुंदर संयोग दिसत होता. एका ठिकाणी तर झाडांची मुळे पाण्यावर तरंगत होती आणि त्याखाली छोट्या जलचरांचा निवास तयार झाला होता, हे दृश्य अतिशय विलक्षण होते.
वनस्पतीशास्त्रप्रेमी म्हणून ही सैर केवळ रमणीय अनुभव नव्हता, तर एक समृद्ध ज्ञानयात्रा होती. या उद्यानांनी मला शिकवले की निसर्ग स्वतःच आपली व्यवस्था राखतो आणि सर्व सजीवांना एकत्र नांदवतो. हवेतून अन्न घेणाऱ्या वनस्पती, कीटकभक्षक झाडे, जलवनस्पती, दाट झुडपे आणि प्राचीन वृक्षराजी यांचा परस्परसंबंध पाहून माझ्या मनात निसर्गाविषयी अधिक आदर निर्माण झाला. या भेटीने मला निसर्गाची सूक्ष्मता, शक्ती आणि सौंदर्य याची जाणीव करून दिली. वाढत्या शहरीकरणाच्या युगात अशा नैसर्गिक जागा हे जीवनाचे खरे आधार आहेत. ते केवळ जैवविविधतेचे रक्षण करत नाहीत, तर आपल्या मनात आदर, कुतूहल आणि जबाबदारीची भावना निर्माण करतात. जर तुम्ही कधी मलेशियाला भेट दिली, तर तिथल्या राष्ट्रीय उद्यानांची सैर करणे नक्कीच विसरू नका, कारण ही केवळ एक सहल नसते, तर निसर्गाशी झालेली आत्मीय भेट असते.
- डॉ. प्रा. सुजाता
दाबोळकर
वनस्पतीशास्त्राची अभ्यासक
