सीमाशुल्क अधिकारी हा एक विशेष सरकारी कर्मचारी असतो ज्याला देशाच्या वतीने सीमाशुल्क कायदा पार पाडण्याचे काम दिले जाते. हा सन्माननीय करिअर मार्ग निवडण्यासाठी आवश्यक क्षमता आणि करिअर मार्गांचा अभ्यास करून उमेदवारांना फायदा होऊ शकतो.
भारतात जे जे काही परदेशातून येते, ते सर्व जिन्नस कस्टम ड्युटी भरूनच यावे लागतात. आपल्या देशातील अर्थकारणाला पूरक अशी व्यवस्था यात असते. समजा दहा तोळे सोने जर भारतीय रुपयांच्या तुलनेत दुबईमध्ये खूप स्वस्त मिळत असेल, तर स्मगलिंगच्या माध्यमातून असे हजारो किलो सोने अत्यंत स्वस्त भावात येथे आणता येते व त्यानंतर त्याची येथील भारतीय बाजारपेठेच्या चालू दराप्रमाणे काळा बाजारात विक्री केली, तर देशाचे फार मोठे नुकसान होऊ लागते. या प्रचंड तोट्यासाठी प्रत्येक देश हा आपापली एक्साईज ड्युटीचे स्लॅब ठरवत असतो. या वस्तू देशांमध्ये आणण्यासाठी जो वाढीव कर भरावा लागतो त्याला एक्साईज ड्युटी असे म्हणतात. विमानातून, जहाजातून किंवा कोणत्याही प्रकारे कर चुकवून भारतामध्ये वस्तू आणल्या, तर तो एक गुन्हा ठरतो. कस्टम अधिकारी यावर कडक लक्ष ठेवून असतात. ही केंद्रीय यंत्रणा असते.
प्रमुख जबाबदाऱ्या :
या विभागामध्ये प्रवेश करण्यासाठी युपीएससीच्या सिव्हिल सर्विसेस परीक्षेच्या माध्यमातून जाता येते. नेव्हल पोर्ट्स, विमानतळांवर या अधिकाऱ्यांना नियुक्त केले जाते.
शैक्षणिक आवश्यकता:
वय निकष:
टीप : सरकारी मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार वंचित गटांसाठी सूट आहे. अगोदर सेवा असलेल्या अर्जदारांसाठी वय माफी देखील अस्तित्वात आहे.
सीमाशुल्क अधिकारी होण्यासाठी आवश्यक कौशल्ये
प्रभावी संप्रेषण : दररोज विविध प्रवासी, वाहतूकदार आणि भागधारकांशी संवाद साधताना अस्खलित शाब्दिक आणि लेखी कौशल्ये महत्त्वाची असतात.
सक्रिय ऐकणे : प्रवाशांच्या विधानांकडे बारकाईने लक्ष देणे योग्य माहिती गोळा करण्यात आणि जोखीम ओळखण्यात मदत करते.
मजबूत आंतरवैयक्तिक कौशल्ये : कनेक्शन तयार करणे, धोरणे सांगणे आणि कठीण परिस्थिती हाताळण्यासाठी निरीक्षण कौशल्य आणि सांस्कृतिक जागरूकता आवश्यक आहे.
मूल्यमापन : अनुपालन नियमांचे नियमितपणे पालन करण्यासाठी सीमाशुल्क अधिकाऱ्यांकडे उच्च विश्लेषणात्मक क्षमता असणे आवश्यक आहे.
क्रिटिकल थिंकिंग : डायनॅमिक निर्णय घेण्याची कौशल्ये अधिकाऱ्यांना रिअल-टाइम परिस्थितींना प्रतिसाद देण्यास आणि योग्य कारवाई करण्यास सक्षम करतात.
डिजिटल प्रवीणता : आधुनिक सीमाशुल्क डेटाबेस, सत्यापन प्रणाली आणि दस्तऐवजीकरणाद्वारे तंत्रज्ञानाचा लाभ घेणे आवश्यक आहे.
एम्प्लॉयमेंट न्यूज अथवा रोजगार समाचार या वर्तमानपत्रात याची जाहिरात येत असते सिव्हिल सर्विस अप्टिट्यूड टेस्ट (सी. एस. ए. टी.) ही परीक्षा यूपीएससी दरवर्षी घेत असते प्रिलिम, मेन्स आणि इंटरव्यूह या स्टेजेसमध्ये परीक्षा असते सिव्हिल सर्विसेसच्या तयारी बरोबरच या परीक्षेची सुद्धा तयारी आपोआप होऊ शकते.
- अॅड. शैलेश कुलकर्णी
(लेखक नामांकित वकील आणि करिअर समुपदेशक आहेत.)
