लसीकरण आपल्या आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. आजार झाल्यावर उपचार करण्यापेक्षा आजार होऊच न देणे आवश्यक असते. सर्व लसीकरण एकाच प्रकारे कार्य करतात. संसर्गाच्या संपर्कात येण्यापूर्वी लसीकरण आपल्या शरीराच्या रोगप्रतिकारक शक्तीचा वापर करते व प्रत्यक्ष लक्षणांचा त्रास न होता कार्य करते.
जागोजागी सगळ्या आरोग्य केंद्रात वेगवेगळे लसीकरण मोफत मिळते. मात्र सामान्य लोकांना लसीकरणांबद्दल माहिती नसल्याने अनेकांचे नुकसान होताना दिसून येते. नुकताच १६ मार्च हा राष्ट्रीय लसीकरण दिवस होऊन गेला. याच्या अंतर्गत प्रत्येकाला लसीकरण केले जाईल याची खात्री करणे, आघाडीवर असलेल्या आरोग्य सेवा कर्मचार्‍यांच्या कठोर परिश्रमाची कदर करणे, जागरूकता आणण्याचे काम पाहिले जाते.
आहार, व्यायाम याचप्रमाणे लसीकरणही महत्त्वाचे असते. सर्व वयोगटातील महिलांना निरोगी राहण्यासाठी आवश्यक असलेल्या सर्व लसींबद्दल माहिती असणे गरजेचे आहे. लस गर्भवती महिलांना विविध रोगांपासून प्रतिकार करण्यासाठी शक्ती प्रदान करतात. शिवाय नवीन जन्मणाऱ्या बाळाला ही रोगप्रतिकार शक्ती प्रदान करते. सर्व गर्भधारणांपैकी अंदाजे ५० टक्के गर्भधारणा अनियोजित असतात म्हणून पुनरुत्पादक वयोगटातील स्त्रियांनी सक्रियपणे गर्भधारणेचा प्रयत्न करत आहेत की नाही याची पर्वा न करता लसीकरण चालू ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
महिलांना स्वस्थ राहण्यास मदत करतील या लसी!
मानवी पॅपिलोमाव्हायरस लस
गर्भाशयाच्या मुखाचे कर्करोग बहुतेक वेळा मानवी पॅपिलोमा विषाणूशी संबंधित असतात, जो लैंगिक संपर्कात आल्यानंतर होतो आणि स्त्रियांमध्ये हा चौथा सामान्य कर्करोग आहे. म्हणून, ९-१५ वयोगटातील मुलींनी लस घेणे आवश्यक आहे, कारण या वयात बहुतांश शारीरिक विकास होतो. जर या वयोगटात लस घेता आली नाही, तर वयाच्या २६ वर्षांपर्यंत लसीकरणाचे तीन डोस घेऊ शकता. ती मुदत चुकवल्यास, स्त्रिया ४६ वर्षांच्या वयापर्यंत लस घेऊ शकतात. एचपीव्ही लस गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाच्या बहुतेक रोगांना प्रतिबंधित करण्यासाठी सर्वात प्रभावी उपाय आहे. पण प्रतिबंध होण्यासाठी महिलांना विषाणूचा संसर्ग होण्यापूर्वी लस देणे आवश्यक आहे.
इन्फ्लूएंझा लस
शीतज्वर म्हणजे इन्फ्लुएंझा सामान्यत: ‘फ्लू’ म्हणून ओळखला जातो, जो ‘इन्फ्लुएंझा’ व्हायरसमुळे होतो. ताप, खोकला, सर्दी, डोकेदुखी, थकवा, स्नायू दुखणे, घसा दुखणे असा त्रास यामुळे जाणवतो. फ्लूचे वार्षिक लसीकरण सहा महिन्यांपेक्षा जास्त वयाचा कोणीही व्यक्ती घेऊ शकतो. पण गर्भवती, स्तनपान करणाऱ्या किंवा कमी रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या महिलांसाठी ही लस विशेषतः महत्त्वाची ठरते. ही लस मिळाल्यानंतर शरीरात इन्फ्लूएंझा विषाणूविरूद्ध प्रतिपिंडे म्हणजेच अँटिबॉडिज तयार होतात. त्यामुळे विषाणू शरीरावर हल्ला करण्याआधीच शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती विकसित होते आणि आपण आजारी पडण्यापासून वाचतो.
गर्भधारणेदरम्यान कोणत्याही तिमाहीत निष्क्रिय इन्फ्लूएंझा वायरसचे लसीकरण सुरक्षितपणे दिले जाऊ शकते. गरोदर असताना किंवा स्तनपान करताना हे लसीकरण केल्यास बाळाला इन्फ्लूएन्झापासून संरक्षण मिळू शकते.
टिटॅनस, डिप्थेरिया आणि पेर्ट्युसिस (टीडॅप) लस
यातील टीटीचे लसीकरण आधीच्या गरोदरपणात कधीही घेतले नसल्यास इंजेक्शनचे दोन डोस घेणे आवश्यक आहे. पण टीटीच्या स्वतंत्र लसीपेक्षा टीडॅप ही एक एकत्रित लस असून जी तीन जीवाणू संसर्गाविरूद्ध तिहेरी संरक्षण देते. या लसीकरणाचा एकच डोस धनुर्वात, घटसर्प आणि डांग्या खोकला या तीन आजारांपासून वाचवतो. गरोदरपणात टीडॅप लस घेण्याचा सल्ला दिला जातो. लसीतून निर्माण झालेल्या या अँटिबॉडीज नवजात शिशुचे स्वतःचे डीटीपी लसीकरण सुरू होईपर्यंत म्हणजेच सुमारे ६ आठवड्यांपर्यंत संरक्षण करण्यास मदत करतात. बहुतांश वेळा टीटी इंजेक्शनच्या दुसऱ्या लसीऐवजी टीडॅप लसीकरण दिले जाते. ज्या महिलांनी डिप्थेरिया आणि टिटॅनस टॉक्सॉइड युक्त लसीची प्राथमिक शृंखला घेतलेली असते, त्यांनी दर १० वर्षांनी टिटॅनस आणि डिप्थेरिया लसीचा बूस्टर डोस घ्यावा. स्त्रिया गर्भधारणेदरम्यान कधीही टीडॅप लस घेऊ शकतात, पण योग्य वेळ गर्भधारणेच्या २७ ते ३६ आठवड्यांच्या दरम्यान आहे. कारण या काळात गर्भात शरीरविरोधी पातळी जास्त असण्याची शक्यता असते.
गोवर, गालगुंड आणि रुबेला लस
या विषाणूंमुळे मेंदूचे नुकसान, बहिरेपणा आणि मृत्यू यासारखे गंभीर त्रास उद्भवू शकतात. मूल १२ ते १५ महिन्यांचे झाले की, लस दिली जाऊ शकते. दुसरा डोस ४ ते ६ वर्षांच्या दरम्यान आणि त्यानंतरचा डोस १५ वर्षांच्या दरम्यान दिला जाऊ शकतो. पूर्वी लसीकरण केलेले नसलेल्या महिलांना एमएमआर लसीचा किमान एक डोस मिळाला पाहिजे. महिलांचे वैयक्तिक संरक्षण करण्याव्यतिरिक्त, एमएमआर लस नवजात मुलांमध्ये जन्मजात रुबेला सिंड्रोमला रोखण्यास मदत करते. ही थेट विषाणूची लस असल्याने, एमएमआर लस घेतल्यानंतर चार आठवडे गर्भधारणा टाळण्यासाठी महिलांना समुपदेशन करणे गरजेचे आहे.
हिपॅटायटीस बी लस
नावाप्रमाणेच, ही लस हिपॅटायटीस बीपासून संरक्षण करते, ज्यामुळे यकृताचा आजार होऊ शकतो. या लसीचे तीन डोस असतात ०, १, ६ महिने. लसीकरण न केल्यास गर्भधारणेदरम्यान दिली जाऊ शकते. तसेच जन्मानंतर पहिला डोस जन्माच्या २४ तासांच्या आत हॉस्पिटल किंवा प्रसूती केंद्रातून बाहेर पडण्यापूर्वी देण्याची शिफारस केली जाते आणि त्यानंतर आणखी दोन डोस दिले जातात. पण चुकल्यास त्यांना तीन लसीं कधीही दिल्या जाऊ शकतात.
लसीकरण करणे हा महिलांसाठी त्यांच्या आरोग्याचे रक्षण करण्याचा आणि संसर्गजन्य रोगांचा प्रसार रोखण्याचा एक सुरक्षित आणि प्रभावी मार्ग आहे. लस प्रत्येक स्त्रीला आवश्यक आहे. तर, गर्भवती असो किंवा नाही, आपले शॉट्स घेण्यास विसरू नका!
