शहराच्या गजबजाटात रोज एका जुनाट भिंतीशी टेकून बसणारे बाबूराव आणि शारदा, हे केवळ एक जोडपे नव्हते; ते भूतकाळ आणि वर्तमानादरम्यानची एक गूढ सावली होती.
शहराच्या मध्यभागी असलेल्या एका जुन्या, गर्दीच्या रस्त्यावर, जिथे मोठे फलक, चकचकीत शोरूम्स आणि आधुनिकतेचा कल्लोळ होता, तिथे रोज सायंकाळ झाली की एक विलक्षण शांतता घेऊन येणारे जोडपे दिसायचे. ते जोडपे नेहमी एका जुनाट दगडी भिंतीला टेकून फूटपाथवर बसायचे. या भिंतीचे वय त्या रस्त्यावरील इतर कोणत्याही इमारतीपेक्षा जास्त असावे, असे तिची झिजलेली दगडी कमान सांगत होती.
त्या पुरुषाचे नाव होते बाबूराव आणि त्याच्या पत्नीचे शारदा. बाबूराव नेहमी गर्द निळ्या रंगाचा फाटलेला सदरा आणि मळलेली पांढरी लुंगी घालायचा; त्याचा चेहरा थकलेला पण एखाद्या तपस्व्यासारखा शांत असायचा. भिंतीला पाठ लावताच तो लगेच गाढ झोपी जायचा, जणू काही त्या भिंतीचा आधार त्याला दिवसाच्या श्रमातून तत्काळ मुक्ती देत होता. शारदा मात्र जांभळ्या रंगाची जुनी साडी नेसून, आपला चेहरा भिंतीकडे करून, हातात एक जीर्ण झालेले मराठी वर्तमानपत्र घेऊन वाचत बसायची. हे वाचणे म्हणजे नुसता एक विधी असावा, कारण ती कधीही पान पलटताना दिसत नसे; तिच्या हातातील कागद पिवळा पडलेला असूनही तिची नजर त्याच ओळींवर खिळलेली असायची. बाबूरावाच्या एका पायाला एक मोठी, जुनी जखम होती, जी त्याने नेहमी एका जाड, तेलकट कापडाने घट्ट गुंडाळलेली असायची.
या जोडप्याला रोज पाहणारे दोन प्रमुख लोक होते, ज्यांच्या दृष्टीतूनच ही कथा फुलत होती. पहिला, परमेश्वर जोशी, जो समोरच्या टपरीवर गप्पा मारत चहा विकायचा. जोशीचा जाड चष्मा, गळ्यातील सोन्याची चेन (जी तो मोठ्या कौतुकाने प्रत्येकाला दाखवायचा) आणि त्याची स्वच्छ पांढरी बंडी हे त्याचे वैशिष्ट्य होते. तो खूप बोलका, लौकिक आणि समाजात जास्त लक्ष घालणारा होता. दुसरी व्यक्ती होती नंदिनी, जी त्याच रस्त्यावर एक छोटेश पुस्तकांचे दुकान चालवायची. नंदिनी नेहमी गडद रंगाचे सलवार-कमीज घालायची आणि तिचा स्वभाव शांत, विचारशील आणि गूढ होता; ती लोकांशी कमी बोलायची, पण तिची नजर खूप तल्लख होती आणि ती गोष्टींचा अर्थ खोलवर शोधायची. जोशी आणि नंदिनी या दोघांनीही या जोडप्याला रोज तिथे पाहिल्याचे एकमेकांना अनेकवेळा बोलून दाखवले होते.
एक दिवस संध्याकाळी, जोशीने नेहमीप्रमाणे चहा देताना नंदिनीला विचारले, "नंदिनीताई, हे जोडपं इथलं वाटत नाही. बाबूराव रोज झोपतात आणि ती बाई भिंतीला तोंड करून नुसता पेपर धरून बसते. मला तर वाटतं, त्यांची पायाखालची जमीन कोणीतरी चोरून नेली आहे, म्हणून ते बेघर झाले आहेत."
नंदिनीने शांतपणे चहा घेतला आणि म्हणाली, "जोशी, त्यांनी भिंतीला तोंड केलेलं नसतं, तर ते भिंतीत काहीतरी हरवलेले पाहत असतात. आणि तो पेपर? तो पेपर नाही, तो त्यांच्या भूतकाळातील एखाद्या हरवलेल्या पत्त्याचा नकाशा असावा. त्यांची जखम नुसती पायाला नाही, ती वेळेच्या एका ठोकरीची असावी, जी त्यांच्या आत्म्याला विसावा घेऊ देत नाही." जोशीला तिचे बोलणे कधीच कळायचे नाही, पण या जोडप्याच्या रहस्यमय वागण्याने सगळ्यांच्या मनात कुतूहल निर्माण केले होते. विशेषतः, तो फाटलेला कापूस असूनही जखमेतून रक्त न येणे किंवा त्या जखमेचा कोणताही दुर्गंध नसणे हे गूढ होते, ज्यामुळे जोशीचे तर्कशुद्ध मन गोंधळून जायचे.
आणि मग, कालची गोष्ट. जोशी सकाळी नेहमीप्रमाणे टपरी उघडताना, त्याचे लक्ष त्या भिंतीकडे गेले. भिंत होती, फूटपाथ होता, पण जोडपे नव्हते. त्यांची जागा भयंकर रिकामी दिसत होती. त्याने घाईघाईने नंदिनीच्या दुकानात धाव घेतली.
"नंदिनीताई, ते दोघे... ते नाहीत! मी काल रात्री ११ वाजेपर्यंत त्यांना इथे पाहिले होते. कुठे गेले असतील? ते तर इथले वाटत नव्हते. त्यांनी कुठे निवारा घेतला असेल?"
नंदिनी शांतपणे एक जुने पुस्तक चाळत होती. तिने हळूच, पण ठामपणे उत्तर दिले, "जोशी, मी तुम्हाला सांगितलं होतं ना, ते इथले नव्हतेच. आणि ते पेपर वाचत नव्हते; ते पेपरमध्ये हरवलेला पत्ता शोधत होते. आता मला वाटतं त्यांना तो पत्ता मिळाला आहे."
जोशीने घाबरून आणि आश्चर्याने विचारले, "पण त्यांच्या पायाच्या जखमेचं काय? मी रोज ती बघायचो. आता ती कोण बरी करणार?"
नंदिनीने डोळे किंचित बारीक करून, रिकाम्या भिंतीकडे पाहिले आणि म्हणाली, "ती जखम त्यांची नाही, जोशी. ती जखम या जुन्या भिंतीची होती, जी त्यांनी रोज आधार देऊन, प्रेम देऊन बरी केली. कदाचित ते जोडपे या भिंतीच्याच आठवणी होते, जे भिंत पुन्हा मजबूत झाल्यावर त्याच्यातच विरघळून, आपल्या मूळ घरी परतले." या जोडप्याचे अचानक नाहीसे होणे आणि भिंतीला तोंड करून बसण्याचा रहस्यमय व्यवहार, आजूबाजूच्या लोकांमध्ये एक अनामिक शांतता आणि एका विलक्षण अस्तित्वाची भीती निर्माण करून गेला.
श्रेया (भिवशेट) मोरजकर
