सध्या लोक जेव्हा नवीन फ्लॅट शोधतात, तेव्हा त्यांना मोठी बाल्कनी, भरपूर प्रकाश आणि बागेसाठी योग्य जागा हवी असते. बांधकाम व्यावसायिकही आता ही गरज लक्षात घेऊन बागेसाठी जागा, पाणी देण्यासाठी सिस्टीम, नैसर्गिक साहित्य वापरणं यावर भर देत आहेत. पूर्वी हे सगळं 'एक्स्ट्रा' मानलं जायचं, पण आता ही आवश्यक गोष्ट बनली आहे.
खूप झपाट्याने वाढणाऱ्या शहरांमध्ये, उंच इमारती आणि सिमेंटच्या रस्त्यांमध्ये अडकलेल्या जीवनात, सध्या अनेक लोक आनंद आणि समाधान शोधत आहेत एका छोट्या पण महत्त्वाच्या गोष्टीतून – त्यांच्या बाल्कनीमध्ये हिरवीगार बाग तयार करून. जी जागा पूर्वी फक्त कपडे वाळवण्यासाठी किंवा जुन्या वस्तू ठेवण्यासाठी वापरली जात होती, ती आता सुंदर झाडांनी, फुलांनी आणि ताज्या भाजीपाल्याने भरलेली जागा होत आहे. बेंगळुरूपासून मुंबईपर्यंत अनेक लोक त्यांच्या लहान जागेत निसर्गसुख अनुभवत आहेत. कोण १० व्या किंवा १५ व्या मजल्यावर राहत असो, त्यांच्याही बाल्कनीत एक छोटीशी बाग तयार होत आहे. या बाल्कनी बागा केवळ डोळ्यांना सुंदर वाटण्यासाठी नसून, त्या ताजी हवा देतात, मन प्रसन्न करतात आणि काही प्रमाणात ताजी भाजीही देतात.
आज लोक तुळस, पुदिना, कोथिंबीर, टोमॅटो, मिरच्या इत्यादी लहान कुंड्यांमध्ये किंवा रेलिंगवर लागवड करत आहेत. जागा कमी असली तरी फायदा मोठा आहे. स्वतः लावलेली भाजी खाण्याचा आनंद वेगळाच असतो. यात थोडी पैशाचीही बचत होते आणि झाडांची देखभाल करताना संयम, काळजी घेणं यासारख्या चांगल्या सवयी लागतात. शहरात गडबडीत जगताना, झाडांना पाणी घालणं किंवा त्यांच्याकडे लक्ष देणं हे एक विश्रांतीसारखी वाटते.
ज्यांच्याकडे फ्लोअर स्पेस कमी आहे, त्यांच्यासाठी व्हर्टिकल गार्डन ही एक उत्तम कल्पना बनत चालली आहे. म्हणजेच झाडं वरच्या बाजूने लावणे. भिंतींवर कुंड्या लावून, वेलींना आधार देऊन किंवा खास रचनेच्या ग्रीन सिस्टीम्स लावून, अगदी भिंतीही हिरव्यागार बनवता येतात. या ग्रीन वॉल्स हवेला थंड करतात, ध्वनी कमी करतात आणि हवेतील प्रदूषणही शोषतात. त्याचबरोबर, पक्षी, फुलपाखरं आणि मधमाशांसाठीही हे घर बनतं, जे शहरांमध्ये दिसेनासं झालंय. म्हणजेच ही बाग आपल्याबरोबरच निसर्गासाठीही उपयोगी ठरते.
बाल्कनी बागा म्हणजे केवळ अन्नशक्तीचा स्रोत नाही, तर ती विश्रांतीची आणि मानसिक शांतीची जागा देखील आहे. अनेक लोक त्यांच्या बाल्कनीत एक खुर्ची ठेवून सकाळी चहा घेतात, काही जण योगा करतात, तर कुणी हॅमॉकमध्ये झोपून फुलांच्या वेलीत शांत वेळ घालवतात. शहराच्या धावपळीत, अशी जागा मन शांत ठेवायला मदत करते. निसर्गाशी नातं जपण्याची आणि स्वतःसाठी वेळ काढण्याची ही एक सुंदर पद्धत आहे.
यामुळेच सध्या लोक जेव्हा नवीन फ्लॅट शोधतात, तेव्हा त्यांना मोठी बाल्कनी, भरपूर प्रकाश आणि बागेसाठी योग्य जागा हवी असते. बांधकाम व्यावसायिकही आता ही गरज लक्षात घेऊन बागेसाठी जागा, पाणी देण्यासाठी सिस्टीम, नैसर्गिक साहित्य वापरणं यावर भर देत आहेत. पूर्वी हे सगळं 'एक्स्ट्रा' मानलं जायचं, पण आता ही आवश्यक गोष्ट बनली आहे.
या बागा शहरासाठीही फायदेशीर आहेत. त्या उष्णतेचा परिणाम कमी करतात, हवेचं तापमान कमी करतात, धूळ आणि प्रदूषण कमी करतात. झाडं बघणं, त्यांची देखभाल करणं हे मानसिक आरोग्यासाठीही चांगलं असतं. थोडं संयम, काळजी आणि वेळ दिला तर प्रत्येकजण आपल्या घरात एक लहानशी पण सुंदर बाग तयार करू शकतो. या छोट्या बाल्कनी बागा शहरात हरवलेली हिरवळ परत आणत आहेत. लोक एकमेकांशी झाडांबद्दल बोलतात, कटिंग्स शेअर करतात, एकमेकांना सल्ला देतात – यामुळे शेजारीपणात आपुलकी आणि संवाद वाढतो. छोट्या कुंड्यांमधून उगम पावणाऱ्या फुलांमध्ये मोठा संदेश दडलेला आहे – आपण निसर्गाशी जोडलेलं जीवन शहरातसुद्धा जगू शकतो.
शेवटी, या बाल्कनी बागा हेच दाखवतात, की लोक आता अधिक नैसर्गिक आणि शांत जीवन जगायचं ठरवत आहेत. फक्त काही कुंड्या आणि थोडा वेळ देऊन आपण आपल्या घरातच एक हरित जग निर्माण करू शकतो. ते आपल्या मनाला, आरोग्याला आणि आपल्या वातावरणाला ताजेपणा देते. उंच इमारतींच्या गर्दीतही निसर्गाशी जोडलेलं जीवन शक्य आहे आणि हीच खरी शहरातील हिरवळीची क्रांती आहे.
डॉ. प्रा. सुजाता दाबोळकर
