राणाचे भारतात प्रत्यार्पण होत असेल तर अमेरिकेच्या अटी असू शकतात. तुम्ही फाशीची शिक्षा देऊ शकत नाही, असे ते म्हणू शकतात. मात्र तो अमेरिकेचा नव्हे तर कॅनडाचा नागरिक असल्याने ती शक्यता कमीच.
मुंबईत २६ नोव्हेंबर २००८ रोजी झालेल्या दहशतवादी हल्ल्याच्या कटात सहभागी असलेल्या तहव्वुर हुसेन राणा याची, २०१९ पासून अमेरिकेत प्रलंबित असलेली भारतात प्रत्यार्पण फेटाळण्याची याचिका नामंजूर करण्याचा निवाडा २१ जानेवारी २०२५ रोजी तेथील सर्वोच्च न्यायालयाने दिल्याने अखेरचा त्याचा कायदेशीर मार्ग संपला. पाकिस्तानचा माजी लष्करी डॉक्टर आणि कॅनेडियन व्यापारी राणा शिकागोमध्ये इमिग्रेशन कन्सल्टन्सी चालवत होता, ज्याचा उपयोग २६/११ च्या दहशतवादी हल्ल्यासाठी योजना आखण्यासाठी करण्यात आला. डेव्हिड कोलमन हेडली या पाकिस्तानी-अमेरिकन नागरिकाशी त्याचा जवळचा संबंध आहे, ज्याने हल्ल्याची ठिकाणे शोधण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. मुंबई पोलीस केवळ एकच हल्लेखोर पकडू शकले. सागरी मार्गाने येऊन दक्षिण मुंबईतील कफ परेडमधील पार्कजवळ उतरलेल्या १० दहशतवाद्यांनी २६ नोव्हेंबर २००८ ते २९ नोव्हेंबर २००८ या कालावधीत मुंबईत १८६ हून अधिक लोकांचा बळी घेणारा दहशतवादी हल्ला केला होता. पकडलेल्या अजमल आमीर कसाब याने नियोजन कसे केले गेले आणि ते मुंबईत कसे आले आणि कसे गेले याबद्दल बरीच माहिती खटल्यादरम्यान भारताला दिली. त्यानंतर २०१२ मध्ये अबू जिंदाल अन्सारी ऊर्फ अबू जिंदाल याचे नाव पुढे आले. राणा हा हेडली, लष्कर-ए-तोयबा आणि काही प्रमाणात अल कायदा यांच्यातील दुवा होता. एकीकडे तो (राणा) कॉलेजच्या दिवसापासून हेडलीचा मित्र होता, तेव्हा तहव्वुर तिथल्या आर्म्ड फोर्सेस कॉलेजमध्ये वैद्यकीय शिक्षण घेत होता.
राणा पाकिस्तानी सैन्यात डॉक्टर म्हणून कार्यरत होता. त्यानंतर तो कॅनडात स्थायिक झाला आणि कॅनडाचा नागरिक झाला. तो हेडलीला ओळखत होता. त्यांच्यात मैत्री होती. हेडली भारतात येणाऱ्या प्रत्येक दौऱ्यात तहव्वुर राणाला तपशील सांगत असे आणि त्याने काय केले हे त्याला सांगत असे. किंबहुना भारतीय व्हिसा मिळवण्यासाठी भारत भेटीसाठी त्यांचे प्रायोजकत्व किंवा ओळख त्याच्या (राणा) 'फर्स्ट वर्ल्ड इमिग्रेशन सर्व्हिस' या संस्थेकडून झाली होती. तेथून त्याला (हेडलीला) तहव्वुर राणाच्या वकिलामार्फत एक पत्र मिळाले, ज्याने हेडलीला एक परिचयपत्र दिले, ज्यात म्हटले होते की त्याला भारतात व्यवसाय सुरू करायचा आहे. त्यामुळे हेडलीला भारतीय व्हिसा मिळण्यास मदत झाली. हेडलीने राणाला साजिद मीरच्या जाळ्यात आणले. त्याने सर्वेक्षण केले, व्हिडिओ बनवले, प्रत्येक हॉटेल, प्रत्येक ठिकाणी, रेल्वे स्टेशन, संपूर्ण ट्रॅकवर, अगदी बोटी उतरलेल्या ठिकाणालाही भेट दिली, म्हणून त्यांची महत्त्वाची भूमिका होती. त्याने प्रत्येक इंच सर्वेक्षण केले आणि या ठिकाणाहून त्या ठिकाणी कसे जायचे याचे व्हिडिओ बनवले. मुंबईवरील २६/११ च्या दहशतवादी हल्ल्यात राणाचा सहभाग जागतिक दहशतवादाच्या जाळ्यातील गुंतागुंत अधोरेखित करतो आणि जबाबदार असलेल्यांना शिक्षा देण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय कायद्याची अंमलबजावणी करणारे प्रयत्न अधोरेखित करतो. कसाबकडे फारशी माहिती नव्हती. तो सैनिक होता. पण अबू जुंदालकडे अधिक माहिती होती, कारण तो या गटाचा सक्रिय सदस्य होता आणि हेडलीच्या म्हणण्यानुसार तो या हल्ल्यातील दहावा आत्मघातकी हल्लेखोर होता.
२६/११ च्या कटाचा उलगडा करण्यासाठी आणि या सर्व दहशतवाद्यांच्या भूमिकेचा उलगडा करण्याची गुरुकिल्ली राणाच आहे. हल्ल्यात अल कायदाचाही काही सहभाग होता का, यावरही तो प्रकाश टाकू शकतो; लष्कर-ए-तोयबाचा तो मुख्य सूत्रधार होता. नोव्हेंबर २०२४ मध्ये कनिष्ठ न्यायालयाने त्याच्या भारतात प्रत्यार्पणाच्या बाजूने निकाल दिला होता, त्याविरोधात त्याने याचिका दाखल केली होती. तत्पूर्वी २०११ मध्ये राणाला लष्कर-ए-तोयबाला मदत केल्याप्रकरणी आणि डेन्मार्कच्या वृत्तपत्रावर हल्ल्याचा कट रचल्याप्रकरणी अमेरिकेत दोषी ठरवण्यात आले होते. मात्र, मुंबई हल्ल्यात त्यांचा थेट सहभाग असल्याच्या आरोपातून त्यांची निर्दोष मुक्तता करण्यात आली. २०१३ मध्ये त्याला १४ वर्षांची शिक्षा सुनावण्यात आली होती.
मे २०२३ मध्ये, अमेरिकेच्या नवव्या सर्किटच्या अपील न्यायालयाने त्याच्या भारतात प्रत्यार्पणास मान्यता दिली, जिथे त्याच्यावर दहशतवादाशी संबंधित आरोप आहेत. अमेरिकेच्या सर्वोच्च न्यायालयात त्यांची अंतिम याचिका २१ जानेवारी रोजी फेटाळण्यात आली आहे.
मुंबईवरील दहशतवादी हल्ल्यातील संबंध असल्याच्या आरोपावरून राणाचे भारतात प्रत्यार्पण करण्याचे आदेश अमेरिकेच्या न्यायालयाने दिल्यानंतर पाच महिन्यांनी शहर पोलिसांनी त्याच्याविरोधात सापडलेल्या नव्या पुराव्यांच्या आधारे आरोपपत्र दाखल केले होते. १५ वर्षे जुन्या या प्रकरणातील आजवरचे चौथे आरोपपत्र ४०० पानांचे विशेष न्यायालयात सादर करण्यात आले होते. जसा अजमल कसाबवर खटला चालवला गेला, अबू जुंदालवरही खटला चालवला गेला, राणालाही तोच परिणाम भोगावा लागेल कारण हे एक सामायिक कटकारस्थान आहे. एकदा कारस्थान रचले की मग घडलेल्या सर्व (दहशतवादाच्या) कारवायांना तोच तितकाच जबाबदार असतो. राजकीय विश्लेषकांच्या मते, त्याचे भारतात प्रत्यार्पण होत असेल तर त्याच्या (अमेरिकन न्यायव्यवस्थेच्या) काही अटी असू शकतात. तुम्ही फाशीची शिक्षा देऊ शकत नाही, असे ते म्हणू शकतात. जसे आपल्याकडे अबू सालेमचे प्रकरण होते. पोर्तुगीज म्हणाले की, त्याला फाशी देणार नाही, असे लेखी स्वरूपात द्यावे लागेल. त्याचप्रकारे राणाबाबत होऊ शकते, मात्र तो अमेरिकेचा नागरिक नसून कॅनडाचा नागरिक असल्यामुळे अमेरिकेचे ट्रम्प सरकार हमी मागण्याची भूमिका घेणार नाही, असा अंदाज व्यक्त केला जात आहे.
- गंगाराम केशव म्हांबरे
(लेखक पत्रकार असून विविध
विषयांवर लेखन करतात)
मो. ८३९०९१७०४४
