नवी दिल्ली : देशात जात जनगणनेची चर्चा सुरू आहे . याला भाजपचा केंद्रीय पातळीवर विरोध आहे , मात्र सरकारने अद्याप काहीही स्पष्ट केलेले नाही . दरम्यान, सप्टेंबरच्या शेवटच्या आठवड्यापासून जनगणना सुरू होण्याची शक्यता आहे . मात्र, सरकारने अद्याप याला दुजोरा दिलेला नाही . जनगणनेला उशीर झाल्यामुळे सन २०११ मध्ये झालेल्या जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार सरकारी योजना आणि धोरणे बनवली जात आहे . अशा परिस्थितीत देशात किती जाती आहेत आणि किती लोक कोणत्या जातीचे आहेत हे जाणून घेऊयात.
भारतातील जातिव्यवस्था प्राचीन काळापासून अस्तित्वात आहे आणि त्यात विविध वांशिक गट आहेत . जाती परंपरागतपणे हिंदू धर्माच्या जातिव्यवस्थेवर आधारित आहेत , यामध्ये चार प्रमुख वर्ग आहेत - ब्राह्मण , क्षत्रिय , वैश्य आणि शूद्र . परंतु , आधुनिक काळात, जातींची ही व्यवस्था आणखी किचकट झाली आहे आणि त्यात असंख्य पोटजाती आणि वंशीय गटांचा समावेश आहे .
भारतातील एकूण जातींची अचूक आकडेवारी मिळणे अवघड आहे , कारण जनगणनेतील जाती ओळखण्याची प्रक्रिया आणि पद्धती वेळोवेळी बदलत असतात . तथापि, भारतीय जनगणना आणि विविध सामाजिक अभ्यास काही महत्त्वपूर्ण डेटा प्रदान करतात . २०११ च्या जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार , भारतातील अनुसूचित जाती (SC) आणि अनुसूचित जमाती (ST) ची एकूण संख्या १६.६ टक्के आणि ८.६ टक्के होती . एकूण लोकसंख्येच्या टक्केवारीच्या आधारावर, अनुसूचित जातींची संख्या सुमारे २० कोटी आणि अनुसूचित जमातींची संख्या सुमारे १० कोटी होती .
भारतात जातींची संख्या आणि विविधता खूप जास्त आहे . वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये आणि प्रदेशांमध्ये जातींची संख्या वेगवेगळी असू शकते . उदाहरणार्थ , राजस्थान, उत्तर प्रदेश , बिहार, मध्यप्रदेश आणि महाराष्ट्र या मोठ्या राज्यांमध्ये जाती आणि पोटजातींची संख्या खूप जास्त आहे . भारतातील एकूण जातींच्या संख्येबद्दल सांगायचे झाल्यास, सरकारी आणि संशोधन संस्थांच्या आकडेवारीवरून असे दिसून येते की देशातील एकूण जातींची संख्या हजारोंमध्ये असू शकते . उदाहरणार्थ , राज्य स्तरावरील जात-आधारित डेटा हजारो जाती आणि पोटजाती असल्याचे सांगतो . २०११ च्या जनगणनेनुसार देशात १२७० अनुसूचित जाती , ७४८ अनुसूचित जमातीच्या जाती-उपजाती आहेत. गेल्या १३ वर्षांत यात किंचित वाढ होण्याची अपेक्षा आहे.
केंद्राने म्हटले आहे की , १९३१ मध्ये भारताच्या पहिल्या जनगणनेत देशातील एकूण जातींची संख्या ४,१४७ होती , तर २०११ मध्ये झालेल्या जात जनगणनेनंतर देशातील एकूण जाती-उपजातींची संख्या ४६ लाखांहून अधिक होती .
महाराष्ट्राचे उदाहरण देताना केंद्राने सांगितले की, महाराष्ट्रात अधिकृतपणे अधिसूचित जाती , जमाती आणि ओबीसी अंतर्गत येणाऱ्या जातींची संख्या ४९४ होती. तर येथे २०११ मध्ये झालेल्या जात जनगणनेत सापडलेल्या आकडेवारीनुसार एकूण जातींची संख्या ४,२८,६७७ असल्याचे आढळून आले .
२०११ च्या जनगणनेनुसार देशातील एकूण लोकसंख्या १२१ कोटी होती . यामध्ये ७९.७९ टक्के हिंदू , १४.२२ टक्के मुस्लिम , २.२९टक्के ख्रिश्चन , १.७२ टक्के शीख , ०.६९ टक्के बौद्ध आणि ०.३६ टक्के जैन होते. १३ वर्षांत यात लक्षणीय भर पडली आहे.
