जीवन म्हणजे फक्त श्वास घेणं नाही, तर प्रत्येक श्वासाचा अर्थ शोधणं आहे. खरं तर जीवन हे नुसते जगण्याचे नाव नाही ते म्हणजे प्रत्येक क्षणात काहीतरी अनुभवण्याची, शिकण्याची आणि जाणवण्याची एक अखंड प्रक्रिया आहे.
जीवन’ हा शब्द खूप छोटा असला तरी त्याचा अर्थ अत्यंत व्यापक आणि गूढ आहे. प्रत्येकाच्या आयुष्यात जीवनाचा अर्थ वेगवेगळा असतो. कोणासाठी तो आनंद आहे, कोणासाठी संघर्ष आहे, तर कोणासाठी ती एक शोधयात्रा आहे. काही जण जीवन म्हणजे सुखाचा क्षण मानतात, तर काही जण ते वेदनांच्या ओघात सापडलेलं सत्य समजतात. खरं तर जीवन हे नुसते जगण्याचे नाव नाही ते म्हणजे प्रत्येक क्षणात काहीतरी अनुभवण्याची, शिकण्याची आणि जाणवण्याची एक अखंड प्रक्रिया आहे. प्रत्येक मनुष्य आपल्या आयुष्यात ‘मी कोण आहे, माझं उद्दिष्ट काय आहे’ हे शोधत असतो आणि या शोधातच जीवनाचा अर्थ सामावलेला आहे.
जीवन म्हणजे एका प्रवासासारखं आहे. हा प्रवास आपल्या जन्मापासून सुरू होतो आणि शेवटच्या श्वासापर्यंत चालतो. या प्रवासात आपण बालपण, तारुण्य, प्रौढत्व या सर्व टप्प्यांतून जातो. प्रत्येक टप्पा वेगळा असतो, त्यात अनुभव, शिकवण, यश, अपयश, आनंद, दुःख असं सगळं काही मिळतं. कधी वाट सरळ असते, कधी वळणदार. काही वेळा या प्रवासात आपण एकटे पडतो तर काही वेळा आपल्याला सोबत करणारी माणसं भेटतात. प्रत्येक भेट, प्रत्येक विभक्त क्षण हा या प्रवासाचा एक भाग असतो. अखेरीस आपण मागे वळून पाहतो तेव्हा लक्षात येतं की या प्रवासातले प्रत्येक क्षण, प्रत्येक अडथळा आपल्याला काहीतरी शिकवून गेला आहे. जीवन हे सर्वांत मोठं विद्यालय आहे. यात शिक्षक म्हणून वेळ, परिस्थिती आणि अनुभव असतात. एखादं अपयश आपल्याला संयम शिकवतं, एखादी यशाची झलक आपल्याला प्रयत्नाचं महत्त्व दाखवते. आपण जेव्हा पडतो, तेव्हा उठायला शिकवतो, जेव्हा कुणी दुखावतो, तेव्हा क्षमा शिकवतो आणि जेव्हा प्रेम मिळतं, तेव्हा माणुसकी शिकवतो. शाळा-कॉलेजमधील शिक्षण आपल्याला नोकरी किंवा करिअर शिकवतं, पण जीवनाचं शिक्षण आपल्याला जगणं शिकवतं. त्यामुळेच म्हटलं जातं “जीवन म्हणजे अनुभवांचं पुस्तक आहे, ज्याचं प्रत्येक पान काहीतरी शिकवतं.”
जीवन म्हणजे आनंद आणि दुःख यांचा सुंदर संगम आहे. जसं दिवसानंतर रात्र येते, तसंच आनंदानंतर दुःख येणं स्वाभाविक आहे. जर दुःख नसतं, तर आनंदाचं मूल्य कळलं नसतं. दुःख आपल्याला परिपक्व करतं, तर आनंद आपल्याला जिवंत ठेवतो. दोन्हींची गरज आहे कारण हसण्यामागे रडण्याचं आणि रडण्यातून हसण्याचं कारण हेच जीवन आहे. काही वेळा लहानसहान गोष्टींमधूनही अपार आनंद मिळतो तर काही वेळा मोठं यश मिळूनही मन रिकामं वाटतं. म्हणूनच जीवनात भावनांचा समतोल साधणं हीच खरी कला आहे. संघर्षाशिवाय जीवन अधुरं आहे. प्रत्येक माणूस आपल्या आयुष्यात काही ना काही लढाई लढत असतो कधी परिस्थितीशी, कधी स्वतःच्या भीतीशी, तर कधी समाजाशी. या संघर्षातूनच माणूस मजबूत बनतो. जसा वारा झाडाला अधिक घट्ट मुळं धरायला भाग पाडतो तसंच अडचणी आपल्याला स्थिर बनवतात. यश सहज मिळत नाही त्यामागे अपयशांचा आणि प्रयत्नांचा इतिहास असतो. जो माणूस संघर्षातून जातो तोच आयुष्याचं खरं मूल्य समजतो कारण संघर्ष माणसाला फक्त जिंकायला शिकवत नाही तर जगायला शिकवतो.
जीवनात नाती ही सर्वांत मौल्यवान संपत्ती आहे. आई वडिलांचं प्रेम, मित्रांची साथ, शिक्षकांचं मार्गदर्शन, जोडीदाराची साथ हे सगळं आपल्याला जगण्याची ऊर्जा देतं. नाती ही फक्त रक्ताच्या नात्यांनी ठरत नाहीत तर ती भावनांनी बांधली जातात. काही नाती आयुष्यभर टिकतात, काही काळाच्या ओघात हरवतात. पण प्रत्येक नातं आपल्याला काहीतरी शिकवून जातं. जेव्हा माणूस नाती समजून घेतो आणि त्यांचं जतन करतो तेव्हा त्याचं जीवन अधिक सुंदर बनतं. कारण शेवटी पैसा आणि प्रतिष्ठेपेक्षा जिव्हाळ्याची नातीच आपल्याला आधार देतात. कधी कधी आपण इतके व्यस्त होतो की स्वतःला ओळखणं विसरतो. पण जीवनाचं खरं उद्दिष्ट म्हणजे स्वतःचा शोध घेणं. आपल्याला काय हवं आहे, आपण कोण आहोत आणि आपली किंमत काय आहे हे समजणं हीच खरी प्रगती आहे. शांत क्षणात स्वतःशी संवाद साधणं, स्वतःच्या चुकांमधून शिकणं, स्वतःला क्षमा करणं या गोष्टी आत्मशोधाचा भाग आहेत. जो स्वतःला समजतो तो इतरांना पण समजून घेतो. त्यामुळे आत्मचिंतन हे जीवनाचा सर्वात महत्त्वाचा भाग आहे.
कृतज्ञता ही मनुष्याला सुखी ठेवणारी सर्वात मोठी शक्ती आहे. आपल्या आयुष्यात जे काही आहे, ते ‘पुरेसं’ आहे हे जाणणं म्हणजे कृतज्ञता. आई-वडिलांचं प्रेम, मित्रांचा आधार, निसर्गाचं सौंदर्य, आपल्या अंगातली ताकद हे सगळं आभार मानण्यासारखं आहे. माणूस नेहमी जे नाही त्याचं दुःख करतो पण जे आहे त्याचं महत्त्व ओळखत नाही. जो माणूस छोट्या गोष्टींसाठी आभारी राहतो त्याचं जीवन समृद्ध आणि आनंदी बनतं. जीवनाचा अर्थ कधीच एकसारखा राहत नाही. बालपणी जीवन म्हणजे खेळ आणि मजा असते, तरुणपणी ते स्वप्नं आणि ध्येयांनी भरलेलं असतं, मध्यमवयात ते जबाबदाऱ्यांनी व्यापलेलं असतं आणि वार्धक्यात ते आठवणींचं भांडार बनतं. प्रत्येक टप्प्यावर जीवनाचं रूप आणि अर्थ बदलत जातो. पण प्रत्येक टप्पा आवश्यक आहे कारण त्याच्याशिवाय जीवनाची कहाणी अपूर्ण राहील. बदल स्वीकारणं हीच जीवनाची खूण आहे. वेळेनुसार चालणं, परिस्थितीशी जुळवून घेणं हेच खऱ्या अर्थानं जगणं आहे.
शेवटी असं म्हणता येईल की जीवन म्हणजे एक अनमोल संधी आहे स्वतःला ओळखण्याची, काहीतरी घडवण्याची आणि या जगात आपलं अस्तित्व उमटवण्याची. जीवनात चढ उतार असतात पण त्यांना सामोरं जाण्यातच त्याचं सौंदर्य आहे. प्रत्येक दिवस नवीन शिकवण घेऊन येतो, प्रत्येक अनुभव आपल्याला अधिक मजबूत बनवतो. जीवनाचं रहस्य समजून घेण्यात वेळ घालवण्यापेक्षा ते मनापासून जगण्यात आनंद आहे. कारण शेवटी जीवन म्हणजे केवळ श्वास घेणं नव्हे तर प्रत्येक श्वासात कृतज्ञतेनं जगणं आहे.
- वर्धा हरमल
