१९७१ मध्ये बांगलादेश (तत्कालीन पूर्व पाकिस्तान) स्वतंत्र झाला, तेव्हा झालेल्या युद्धामुळे पाकिस्तान आणि बांगलादेश यांच्यातील संबंध आजही तणावपूर्ण आहेत. या युद्धात पाकिस्तानने केलेल्या अत्याचारांमुळे हजारो लोकांचा बळी गेला, आणि बांगलादेशच्या मनात आजही त्या कटू आठवणी ताज्या आहेत. त्यामुळे, पाकिस्तानचे परराष्ट्रमंत्री इशाक डार यांच्या नुकत्याच झालेल्या बांगलादेश दौऱ्यात पाकिस्तान जाहीरपणे माफी मागेल का, हा सर्वात महत्त्वाचा प्रश्न होता.
माजी परराष्ट्र व्यवहार सल्लागार तौहीद हुसैन आणि माजी राजदूत राशिद अहमद चौधरी यांच्यासारख्या तज्ञांच्या मते, पाकिस्तानने १९७१ च्या नरसंहारासाठी माफी मागितल्याशिवाय दोन्ही देशांमधील संबंध सुधारू शकत नाहीत. बांगलादेशने ४.३२ अब्ज डॉलर्सच्या थकबाकीचीही मागणी केली आहे, परंतु पाकिस्तानने यावर कोणतेही भाष्य केलेले नाही. त्यामुळे या भेटीतून माफी मिळण्याची आशा पूर्ण झाली नाही, तरी चर्चेला सुरुवात झाली आहे.
या भेटीदरम्यान, डार यांनी बांगलादेश नॅशनलिस्ट पार्टी (बीएनपी) आणि जमात-ए-इस्लामी सारख्या पाकिस्तान समर्थक पक्षांच्या नेत्यांची भेट घेतली. गेल्या वर्षी बांगलादेशात सत्तांतर झाल्यानंतर, मोहम्मद युनूस यांच्या नेतृत्वाखालील अंतरिम सरकार सत्तेवर आले आहे. शेख हसीना यांच्या काळात भारत-बांगलादेश संबंध अधिक घट्ट होते, तर आता युनूस यांच्या सरकारने पाकिस्तानशी संबंध सुधारण्याची संधी साधली आहे. पाकिस्तानचे वाणिज्य मंत्री जाम कमाल खान यांच्या दौऱ्यानंतर डार यांचा हा दौरा याच बदलाचा संकेत देतो.
भारत या घडामोडींवर बारीक लक्ष ठेवून आहे. १९७१ च्या युद्धात भारताने बांगलादेशला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. त्यामुळे पाकिस्तान आणि बांगलादेशची वाढती जवळीक भारतासाठी चिंतेचा विषय आहे. आंतरराष्ट्रीय विश्लेषक मायकल कुगलमन यांच्या मते, ही दक्षिण आशियातील एक मोठी भू-राजकीय घटना आहे. आगामी काळात बांगलादेशमध्ये होणाऱ्या निवडणुका आणि बीएनपीसारखे पक्ष सत्तेवर आल्यास, भारतासाठी नव्या अडचणी निर्माण होऊ शकतात.
या भेटीमुळे व्हिसा रद्द करणे आणि व्यापारावर संयुक्त धोरण तयार करणे यांसारख्या करारांवर चर्चा झाली. एकूणच, डार यांचा हा दौरा भूतकाळातील जखमांवर फुंकर घालून भविष्याचा मार्ग शोधण्याचा प्रयत्न होता. माफीचा मुद्दा अनुत्तरित राहिला असला तरी, दोन्ही देशांनी चर्चेची दारे उघडली आहेत आणि या भेटीचे खरे परिणाम येत्या काळातच दिसतील.
- सचिन दळवी
