शर्यत

 आकाशात तांबूस झळाळी उसळत होती. संध्याकाळच्या साक्षात तेजोनिधीला स्पर्श करून उधळलेली ती लालसर किनार जणू या कथेस सुरुवात करीत होती. क्षितिजावर मावळणाऱ्या सूर्याची ती अंतिम कलाटणी, जणू कथेतील पात्रांच्या आयुष्यात येणाऱ्या वादळाची शांत पूर्वसूचनाच होती. वातावरणात एक अनामिक शांतता होती, पण ती वादळापूर्वीची शांतता होती हे त्यावेळी कुणाच्याही ध्यानात आलं नाही.

पुण्याच्या एका प्रतिष्ठित वाड्यात – श्रीखंडकर बंगल्यात – राहायचं स्वप्न पूर्ण झालेलं होतं प्रणव आणि रेवतीचं. दोघंही आर्किटेक्ट. विद्वत्ता, कर्तृत्व, रूप आणि पैसा – यांची चौकट त्यांनी लवकरच गाठली होती. शहरातील सर्वात नावाजलेल्या आर्किटेक्ट्समध्ये त्यांची गणना होत होती. त्यांच्या प्रत्येक प्रोजेक्टला प्रचंड मागणी होती, आणि त्यांच्या डिझाईन्सना नेहमीच दाद मिळत असे. समाजात त्यांचा मान-सन्मान होता, यश त्यांच्या पायाशी लोळण घेत होतं. पण या भौतिक यशाच्या आणि चौकटीपलीकडचं भावनिक विश्व मात्र ते दोघं विसरले होते. त्यांच्या जीवनातून माणुसकी, प्रेम आणि समाधान हे घटक कधीच बाजूला सारले गेले होते.

प्रणवच्या मनात अहंकाराची वस्ती होती. ‘आपणच श्रेष्ठ’ ही त्याची सततची भूमिका. त्याचे प्रत्येक पाऊल याच विचाराने पडत असे. त्याच्या व्यावसायिक यशाची तुलना तो इतरांशी करत नसे, तर फक्त स्वतःच्या पत्नीशीच. तिला मागे टाकण्यातच त्याला खरा आनंद मिळत असे. रेवतीसुद्धा काही कमी नव्हती. तिची बुद्धी तीव्र, वाणी धारदार आणि मनात एकच वेड – 'सगळ्यांना मागे टाकायचं.' मग ती व्यक्ती कोणतीही असो, अगदी तिचा स्वतःचा नवरा जरी असला तरी. तिच्यासाठी यश हेच सर्वस्व होतं आणि त्या यशाच्या मार्गात येणाऱ्या कोणत्याही गोष्टीला ती बाजूला सारण्यास मागेपुढे पाहत नसे.

ते दोघं एकमेकांचे नवरा-बायको कमी आणि प्रतिस्पर्धी अधिक होते. घरातला संवाद म्हणजे केवळ आकडेवारीची स्पर्धा – "या महिन्यात मी चार क्लायंट्स मिळवले." "हो का? माझं डिझाइन ‘आर्किटेक्चर जर्नल’ च्या मुखपृष्ठावर आलंय." अशा वाक्यांनी त्यांच्या संवादाची सुरुवात आणि शेवट होत असे. त्यांची बोलणी म्हणजे केवळ कामाच्या यशाचे प्रदर्शन. त्यानंतर घरात शांतता नसायची, फक्त प्रचंड तणाव. कधीकधी ही स्पर्धा इतकी विकोपाला जायची की, दोघे दिवसेंदिवस एकमेकांशी बोलत नसत. दांपत्याच्या प्रेमाची जागा 'यशाची शर्यत' यांनी घेतली होती, आणि या शर्यतीत त्यांचे नाते कधीच मागे पडले होते. त्यांच्या सुखी संसाराची कल्पना केवळ दिवास्वप्न बनून राहिली होती.

एके दिवशी, दोघांची एकत्रित स्पर्धा होती – मुंबईतल्या सर्वोत्तम गगनचुंबी इमारतीचा आराखडा सादर करण्याची. पुरस्कार होता – पन्नास लाखांचं पारितोषिक आणि राष्ट्रीय कीर्ती. हा प्रोजेक्ट त्यांच्या करियरमधील सर्वात महत्त्वाचा टप्पा ठरणार होता. दोघांनी वेगळ्या वेगळ्या टीम्ससह भाग घेतला. एकमेकांना मदत करणे तर दूरच – त्यांनी एकमेकांवर कुरघोड्याच सुरू केल्या. त्यांच्यातील व्यावसायिक वैमनस्य वैयक्तिक द्वेषामध्ये कधी बदलले हे त्यांनाही कळले नाही.

रेवतीने प्रणवचा एक महत्त्वाचा क्लायंट लांबवला, त्याच्या हातून एक मोठा प्रोजेक्ट काढून घेतला. प्रणवने याचा बदला घेण्यासाठी रेवतीची अत्यंत हुशार टीम पळवली, त्यांना अधिक आकर्षक ऑफर देऊन आपल्या बाजूने वळवले. घरात आता केवळ व्यावसायिक कारस्थाने, संशय आणि कटुता उरली होती. त्यांच्या बेडरूममध्येही आता फक्त स्पर्धा आणि ईर्षाच नांदत होती. रात्री झोपतानाही त्यांच्या मनात एकमेकांना हरवण्याचेच विचार घोळत असत. त्यांच्या नात्यातील आपुलकीची जागा सूडाच्या भावनेने घेतली होती.

स्पर्धेचा दिवस उजाडला. मुंबईच्या प्रतिष्ठित कन्व्हेन्शन सेंटरमध्ये स्पर्धेचे सादरीकरण होणार होते. दोघंही वेगवेगळ्या दिशांनी, वेगवेगळ्या गाड्यांमधून पोहोचले. एकमेकांच्या सादरीकरणाकडे पाठ फिरवून, एकमेकांना साधा नमस्कारही न करता, दोघंही प्रेक्षकांकडून मिळणाऱ्या टाळ्यांच्या गजरात हरवून गेले. प्रत्येकाला स्वतःचा विजय निश्चित वाटत होता. त्यांच्या चेहऱ्यावर आत्मविश्वास होता, पण तो अहंकाराने माखलेला होता.

परिणाम जाहीर झाला – विजय न कोणाचा! एक नवीन, तिसऱ्या संघाचा आराखडा प्रथम आला. तो संघ शहरातील किंवा देशातील प्रसिद्ध आर्किटेक्ट नव्हता, पण त्यांचा आराखडा केवळ तांत्रिकदृष्ट्याच नव्हे तर सामाजिक आणि पर्यावरणाच्या दृष्टिकोनातूनही सर्वोत्तम ठरला होता. दोघांचं स्वप्न, अहंकार, ईर्षा – सर्व काही एका क्षणात कोसळलं. त्यांच्या डोळ्यासमोर अंधार पसरला. त्यांनी इतके वर्षं जपलेलं ‘श्रेष्ठत्वाचं’ कवच क्षणात गळून पडलं.

त्या रात्री प्रथमच दोघं एकाच खोलीत एकमेकांकडे शांतपणे पाहत बसले होते. बोलण्यासाठी शब्द नव्हते, ना डोळ्यात प्रेम. फक्त एक रिकामी, थकलेली, पराजित नजर होती. या शर्यतीत त्यांनी यश गमावलं होतंच, पण त्याहूनही महत्त्वाचं म्हणजे, त्यांनी एकमेकांना गमावलं होतं. त्यांच्यातील नात्याचा शेवट झाला होता, आणि त्या रिकाम्या नजरेतून ते स्पष्ट दिसत होतं.

शर्यत संपली होती, पण तिचं विष मात्र शरीरात खोलवर उतरलं होतं. ते विष आता केवळ त्यांच्या व्यवसायाला नव्हे, तर त्यांच्या आयुष्याला आणि मनालाही पोखरून काढत होतं. या शर्यतीने त्यांना काहीही दिले नाही, उलट त्यांच्या आयुष्यातून सर्व काही हिरावून घेतले होते – प्रेम, आपुलकी, विश्वास आणि मनःशांती.

-  सुरज गायकवाड