श्रमातलं सोनं

मुंबईच्या एका छोट्या गल्लीतील जुनाट, काळसर, ओलसर भिंतीची ती इमारत. तिसऱ्या मजल्यावर एका छोट्याशा खोलीत प्रिया राहत होती. सोबत तिची आई आणि लाडका मुलगा आर्यन. खोलीऐवजी ‘घर' म्हणणं म्हणजेच तिचा जिव्हाळा होता. त्या घराला दररोज तिच्या घामाचा वास असायचा, पण त्याहून अधिक तिच्या प्रेमाचा. प्रियाच्या डोळ्यांत नेहमीच एक प्रकारची चमक होती, ती तिच्या अदम्य इच्छाशक्तीची आणि आर्यनच्या उज्वल भविष्याची आशा होती.

ती एकटी झाली होती. पतीच्या अचानक झालेल्या अपघाती मृत्यूने तिचं आयुष्य एका क्षणात पालटलं होतं. एका दिवसात विधवा... आणि दुसऱ्याच दिवशी संपूर्ण घरासाठी कणा! ती रडली होती. फार रडली होती. डोळ्यांतून अश्रू थांबत नव्हते, जणू काही तिच्या मनातील दुःखाचा पूरच ओसंडून वाहत होता. पण नंतर स्वतःलाच आरशात बघत, तिने आपले अश्रू पुसले आणि म्हणाली, “रडत बसायला वेळ नाही... आर्यनसाठी लढायचंय!” हा तिचा निश्चय होता, जो तिला प्रत्येक सकाळी उठायला बळ देत असे.

सकाळी पाचलाच तिची डोळ्यांची झोप भिरकावून देणारी सवय झाली होती. नळाच्या टपटप आवाजानेच तिला ‘आजचं युद्ध सुरू’ असं सांगितलं जायचं. पहाटेच्या अंधारात, थंडीत कुडकुडत ती नळाच्या रांगेत उभी राहायची. शेजारच्या वहिनी, रांगेतल्या बायका आणि नळावरचा वाद हाच तिचा पहिला युद्धाचा तास. कधी पाणी कमी यायचं, तर कधी कुणीतरी आधीच नंबर लावून ठेवायचं. पण या सगळ्यावर ती शांतपणे मात करायची, कारण तिला माहीत होतं, वेळ वाया घालवून चालणार नाही.

आईसाठी कडक चहा, आर्यनसाठी पोळीभाजी... प्रत्येक कृतीत प्रेम, काळजी आणि गती होती. चहाचा सुगंध घरात दरवळायचा, तोच तिचा दिवस सुरू झाल्याची खूण होती. आर्यन झोपेतून डोळे चोळत विचारायचा, “आई, तू रात्रभर झोपलीस का?” ती त्याला हसून म्हणायची, “मी झोपले बाळा... पण माझे स्वप्न चालत होते.” तिच्या या बोलण्यातून तिचा त्याग आणि तिच्या स्वप्नांची अखंड ज्योत स्पष्ट दिसत होती.

ती जवळच्याच एका लहानशा मेसमध्ये स्वयंपाक करत असे. तिथं ती फक्त एक कामगार नव्हती, तर ती जणू एक यज्ञकुंडात रोज स्वप्नांची आहुती देणारी याज्ञिक होती. सकाळी लवकर जाऊन ती भाज्या चिरायची, पीठ मळायची आणि गरम चुलीवर पोळ्या थापायला लागायची. पोळ्या थापताना, गरम तव्याच्या वाफेने तिच्या हातांवर फोड उठत. तोंडावर घाम, आणि डोळ्यांत केवळ आर्यनचं भविष्य. तो लहानगा तिच्या डोळ्यासमोर असायचा, आणि त्याच्यासाठी ती कोणतीही किंमत मोजायला तयार होती. तिच्या चेहऱ्यावर कधीही कंटाळा नसायचा, फक्त एक शांत आणि समाधानी भाव.

त्याच मेसमधल्या शांता मावशी म्हणायच्या, “अगं प्रिया, तू इतकी शांतपणे काम करतेस... कधीच तक्रार नाही.” त्या प्रियाच्या कामाप्रती असलेल्या निष्ठेने आणि शांत स्वभावाने नेहमीच प्रभावित व्हायच्या. प्रिया फक्त हसून म्हणायची, “मी काम करतेय असं वाटतंच नाही... मी आर्यनचं आयुष्य बनवतेय!” तिच्यासाठी ते काम नव्हते, तर मुलाच्या भविष्यासाठी केलेला तो एक यज्ञ होता.

संध्याकाळी थकल्यानंतर घरी परतल्यावर तिच्या डोळ्यांत थकवा असायचा, पण ओठांवर हसू. तिच्या चेहऱ्यावरचा थकवा तिच्या दिवसाभराच्या परिश्रमाची साक्ष देत होता, पण तिच्या ओठांवरचं हसू तिच्या मनातील समाधानाचं प्रतीक होतं. आर्यन तिची वाट बघत दरवाजात उभा असायचा. “आई, आज तू दमली का?” तो निरागसपणे विचारायचा. ती म्हणायची, “थोडंसं... पण तुझं हे ‘आई!’ म्हणणं ऐकलं की सगळा दम हरवतो.” तिच्या मुलाचा आवाज तिच्यासाठी संजीवनी बुटीसारखा होता, जो तिला नवी ऊर्जा देत असे.

त्या दुपारी, प्रचंड उकाडा होता. प्रिया स्वयंपाक करत होती. त्या गरम भांड्यांतून उडणाऱ्या वाफांत तिचं जगणं विरघळत होतं. घामाच्या धारा तिच्या कपाळावरून ओघळत होत्या, पण तिच्या हातांची गती थांबली नव्हती. तेवढ्यात आर्यन धावत आला, थेट स्वयंपाकघरात. “आई!” – तो ओरडला. त्याचा आवाज उत्साह आणि आनंद घेऊन आला होता. तिने चमचा खाली ठेवत त्याच्याकडे पाहिलं. तो थेट तिच्या गळ्यात पडला. “माझ्या मित्राला नवी सायकल मिळाली गं! पण मी त्याला सांगितलं, माझ्या आईने मला सायकल नाही दिली, पण ती मला रोज हवं ते सगळं देते! कारण ती माझ्यासाठी लढते!!” 

त्या क्षणी त्या गरम चुलीपुढची आई थरथरली. तिच्या डोळ्यांतून अश्रू गळाले. पण त्यात वेदना नव्हती... ते होते विजयाचे अश्रू. ते अश्रू तिच्या संघर्षाची, तिच्या त्यागाची, आणि तिच्या मुलाच्या प्रेमाची पावती होते. तिने मुलाला घट्ट मिठी मारली. ती फक्त पुटपुटली, “मी हरत नाहीये... मी रोज जिंकतेय... आर्यनसाठी..” त्या रात्री आर्यन तिच्या कुशीत झोपला होता. तिच्या बोटांनी त्याच्या केसांमधून अलगद स्पर्श करत ती म्हणाली, “बाळा, श्रम केल्याशिवाय सोनं मिळत नाही. पण जे श्रम प्रेमातून येतं... ते सोनं बनतं. खरंखुरं, शुद्ध सोनं!” आर्यन अर्धवट झोपेत हसला. तिच्या कुशीत झोपलेला आर्यन म्हणजे तिच्या संघर्षाचं, तिच्या श्रमाचं जिवंत उत्तर होतं. त्या रात्री भिंती शांत होत्या. जणू त्याही म्हणत होत्या – “हेच आहे खरं श्रमातलं सोनं.” कधी कधी सोनं खाणीत सापडतं... कधी नद्यांत... पण काही सोनं आईच्या घामात सापडतं. त्या घामात प्रेम मिसळलं की ते सोनं होतं - श्रमातलं सोनं!

- सिद्धी धारगळकर , पेडणे