अ कप ऑफ मॉन्सून

वातावरणातला बदल हा नेहमीच सुंदर असतो. प्रत्यक्ष वातावरण बदलापेक्षा त्यातला जो मधला वेळ असतो, ज्याला इंग्रजीमध्ये ट्रान्झिशन पिरियड म्हणू शकतो, तो जास्त सुंदर असतो. कोणताही बदल असा एकदम, अचानक होत नाही. हळूहळू बदल घडत जातो आणि आपणही मग हळूहळू स्थिरावतो. थंडी संपून हळूहळू उन्हं वाढत असतात, सगळीकडे फुलांचा बहर असतो, ते दिवस असेच सुंदर असतात. पावसाळा संपून ऑक्टोबरचा उष्मा येतो आणि त्यानंतर हळूहळू हवेत गारवा जाणवायला लागतो. बोचरी थंडी सुरू होण्याआधीचा हा सुखद गारवा किती हवाहवासा असतो!

मात्र या ऋतुचक्रातला एक बदल मात्र अचानक होतो. खरेतर तो बदल नसतो, तो असतो बदलापूर्वीचा संकेतच; पण त्याची तीव्रता इतकी असते की, सगळे वातावरण बदलून टाकण्याचे सामर्थ्य त्याच्यात असते. मी गेल्या दोन-तीन दिवसांतल्या वातावरण बदलाबद्दलच बोलत आहे, अर्थात मान्सूनपूर्व पाऊस! उन्हाच्या झळा, घामाच्या धारा दोन-तीन दिवस अधिक तीव्र होत जातात आणि त्याच कंटाळ्यात पावसाची वाट बघत असताना एक दिवस अचानक ऋतुबदल होतो! उजाड, रखरखीत वातावरण अचानक अंधारे, कुंद होत जाते आणि बाहेरसारखीच मनातही नवी पालवी फुटते, नवी उभारी आल्यासारखी वाटते. हे अंधाराचे वातावरण इतके चैतन्य कसे निर्माण करू शकते? ऋतुबदलाचा हा काळ उत्साहाचा, आनंदाचा, मरगळ झटकून टाकण्याचा! म्हणूनच तर कदाचित निसर्ग चार महिन्यांनी स्वतःत असे बदल करत असतो. माझ्याबाबतीत तर अनेकदा असे होते, की या काळात अनेक नव्या गोष्टींची सुरुवात करावीशी वाटते. अंगात उत्साहाचा संचार झालेला असतो. हवेतला गारवा टोचत नसतो. बाहेरचा अंधार मन उजळवत असतो. ऋतुबदलाच्या इतर वेळी वाटते त्यापेक्षा नक्कीच वेगळे काहीतरी या दिवसांत वाटते. थोडक्यात आणि स्पष्ट सांगायचे, तर अगदी रोमँटिक वाटत असते. या रोमान्सच्या कल्पनाही वेगवेगळ्या असतात. कधी आवडत्या व्यक्तीबरोबर पावसात फिरणे, कधी स्वतःची सोबत होणे, कधी पुस्तक वाचत बसणे, आवडीचे चमचमीत पदार्थ खाणे, तर कधी या दिवसातल्या अंधारात जड, मऊ पांघरूण घेऊन झोपून जाणे! शेवटी रोमान्स म्हणजे तरी वेगळे काय? प्रेमाची भावना आणि त्याभोवती विणली गेलेली नवलाई!

अशाच पावसाळी कुंद दुपारी पूर्वी कधीतरी बघितलेल्या ‘अ कप ऑफ मॉन्सून’ या लघुपटाची आठवण झाली आणि मी तो पुन्हा बघितला. ओडिया भाषेतला हा लघुपट अशाच कुंद, धुंद पावसाळी दिवसांचा आहे. या लघुपटातील प्रत्येक फ्रेम इतकी सुंदर आहे, की फक्त बघत बसावे. त्यातला अंधार, रंगांचा कमीतकमी वापर, पावसाळी वातावरण उदासी निर्माण न करता मनात, अगदी आत झिरपत राहते. लघुपटातील नटीही अशीच पाऊसप्रेमी. पावसात बाहेर निघावे, काहीतरी करावे अशा काहीशा तिच्या कल्पना असतात. पावसाने फक्त कोसळावे आणि आपण ते अनुभवावे असे कदाचित तिला वाटत असते. पाऊस तिच्या मनात जणू आनंदाचे, चैतन्याचे सिंचनच करत असतो. या रोमँटिक वाटण्याला मात्र ती एका ठराविक चौकटीत बसवू बघत असते. सुरुवातीला स्वतःमध्ये रमलेली ती पावसात बागडत असते. (चित्रीकरणातली ही दृश्ये अतिशय सुंदर आहेत, त्यात असलेली ओडिया कविताही कानाला मधुर लागते) अशीच बागडत बागडत ती तिच्या नेहमीच्या कॅफेत येते. तिथे काहीच गर्दी नसते. ती एकटी असताना तिथे योगायोगाने एक मुलगाही येतो. तिच्या मनात रोमान्स असतोच. वातावरणातही असतो तसा तो बघणाऱ्याच्या मनातही एव्हाना झिरपलेला असतो. त्यामुळे साहजिकच कथा आपल्या ठरलेल्या, नेहमीच्या वळणावर जाईल असे आपल्याला वाटत असते. पण घडते मात्र वेगळेच. त्यावेळी आत्तापर्यंत हवेहवेसे हे अंधारे, कुंद वातावरण क्षणभर आपल्यालाही भकास वाटायला लागते. मनःस्थितीचा किती परिणाम होतो आपल्या विचारांवर, भावनांवर? पण मग तिच्या मनातल्या रोमान्सपेक्षा वेगळी पण अतिशय गोड अशी एक गोष्ट अचानक घडते आणि बाहेरचे वातावरण अगदी तसेच असताना, तिच्या मनातला रोमान्स परत येतो!

रोमान्सच्या ठराविक चौकटीतून बाहेर येत ती मुक्त मुक्त होत असते, त्यावेळी आपल्यालाही कळून चुकते... शेवटी रोमँटिक वाटणे म्हणजे काय? तर आपल्यात आनंद आणि उत्साह पाझरत जाणे इतकेच ना? हा रोमान्स आपल्या मनात असतोच, जमिनीत सुप्तावस्थेत असलेल्या बियाणासारखा, पावसाच्या एका सरीबरोबर तो फुलून येतो... आपण मग त्याच्या फुलण्याला दिशा, आकार न देता, फक्त त्याचे फुलणे अनुभवायचे! पूर्वी मी जेव्हा हा लघुपट बघितला होता, तेव्हा मला तो फारसा भावला नव्हता; बाहेरच्या पावसाचीच कमाल म्हणावी लागेल. त्याच्यामुळे मला तो अचानक आठवला, परत बघावासा वाटला आणि मुख्य म्हणजे एका अतिशय वेगळ्या संदर्भात तो मला भावला!

- मुग्धा मणेरीकर, फोंडा