एनआयवोच्या अभ्यासातून माहिती पुढे
पणजी : गोव्यात (Goa) सापडत असलेल्या माशांमध्ये (fish) सूक्ष्म प्लास्टिक (microplastic) दिसून आले आहे. प्लास्टिक असलेले मासे खाल्यानंतर मानवी आरोग्याला धोका संभवण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. छोटे मासे मोठे मासे खात असल्याने माशांतून मानवी दूषितता, विषारी कणांचे शोषण वाढवणारे घटक आणि गोव्याच्या किनाऱ्यावरील मासे आणि मानवी आरोग्यासाठी होणारे धोके यांचा शोध एका नवीन अभ्यासात घेण्यात आला आहे.
जलाशयातील सूक्ष्म प्लास्टिक खूप लहान जीवांद्वारे ग्रहण केले जाऊ शकते, जे नंतर मोठ्या जीवांद्वारे ग्रहण केले जाते. परिणामी, अन्नसाखळीत वरच्या बाजूला असलेल्या प्राण्यांच्या शरीरात अधिक सूक्ष्म प्लास्टिक जमा होते आणि त्यातून विषारी घटकांचा त्रास होऊ शकतो. या घटनेला जैवसंचय असे संबोधले आहे.
गोव्याच्या किनाऱ्यावरील सूक्ष्म प्लास्टिक जैवसंचय समजून घेण्यासाठी, गोव्यातील सीएसआयआर-नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशनोग्राफी आणि गाझियाबादमधील अकादमी ऑफ सायंटिफिक अँड इनोव्हेटिव्ह रिसर्चच्या शास्त्रज्ञांनी अलीकडेच फिनफिश आणि शंख माशांच्या नऊ प्रजातींच्या २५१ माशांचा अधिवास आणि खाद्य वर्तनाचे परीक्षण केले. यामध्ये बांगडे, तारले, कालवां, मांदेली, शिंगाडा व इतर माशांचा समावेश होता. या अभ्यासात माशांमध्ये सूक्ष्म प्लास्टिकचे दूषित घटक आढळून आले, ज्यामध्ये खाण्याच्या सवयी आणि ट्रॉफिक ट्रान्सफर यासारख्या घटकांचा समावेश आहे. मासेमारी उपकरणे आणि कापड यासारख्या स्रोतांमधून हे दूषित घटक माशांमध्ये गेले. त्यामुळे माशांच्या तंदुरुस्ती आणि पोषणात घट तसेच ऑक्सिडेटिव्ह ताणासारख्या संभाव्य मानवी आरोग्य समस्यांचे धोके संभवत असल्याचे या अभ्यासात दिसून आले आहे.
सूक्ष्म प्लास्टिक माशांतील अन्न साखळीचे जैववृद्धीकरण करते. छोटे मासे मोठे मासे खात असतात त्यांतून माशांमध्ये प्लास्टिकचे अंश पसरत जातात. खाल्लेल्या माशांच्या वेगवेगळ्या ऊतींवरील एका अभ्यासानुसार, माशांचे वजन आणि मायक्रोप्लास्टिक यांच्यात सकारात्मक संबंध आढळून आला. खुल्या पाण्याच्या तुलनेत समुद्राच्या तळाशी जास्त प्रदूषण आढळले. त्यामुळे तळाजवळ राहत असलेल्या माशांना जास्त धोका संभवतो. प्लास्ट‌िकच्या अंशामुळे माशांमध्ये कमी पौष्टिक गुणवत्ता आढळून आली. माशांमध्ये तंदुरुस्ती, प्रथिने व फॅटी अॅसिडची पातळी ही कमी दिसून आली.
मायक्रोप्लास्टिकमुळे ऊतींचे नुकसान, ऑक्सिडेटिव्ह ताण आणि माशांमध्ये न्यूरोटॉक्सिसिटी होण्याचा धोका. एकूण व पुररुत्पादन उत्पादनात घट होऊ शकते. माशांची रोगप्रतिकारक शक्ती कमकुवत होऊ शकते व त्यामुळे ती रोगास अधिक संवेदनशील बनते.
मानवी आरोग्यासाठी धोके
मासे खाल्ल्यानंतर मायक्रोप्लास्टिक माणसामध्ये हस्तांतरित होऊ शकते. ज्यामुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल ट्रॅक्टद्वारे संभाव्य संपर्क होऊ शकतो. मायक्रोप्लास्टिक वातावरणातून किंवा त्यांच्या स्वतःच्या रचनेतून शोषलेली विषारी रसायने सोडू शकतात, जी मानवासाठी हानिकारक असू शकतात. त्यामुळे ‘ऑक्सिडेटिव्ह’ ताण ‘सायटोटॉक्सिसिटी ’आणि रोगप्रतिकारक प्रणालीमध्ये व्यत्यय यांचा समावेश आहे. संभाव्य धोके चिंताजनक असले तरी, मानवी आरोग्यावर होणाऱ्या परिणामाची संपूर्ण व्याप्ती अद्याप चांगल्या प्रकारे समजलेली नाही आणि विश्वासार्ह जोखीम मूल्यांकनासाठी पुढील संशोधन सुरू असल्याचे अभ्यास दर्शवत आहे.
