रंगमंचावरील हा बुजुर्ग अनुभवी नट रेडिओने आपल्या वाचिक अभिनयाची कला धारदार केली हे मान्य करतो हीच रेडिओची ताकद होय!
आकाशवाणीवर नभोनाट्य किंवा श्रुतिका सादर होतात त्यातील कलाकारांना ऑडिशन चाचणी उत्तीर्ण व्हावी लागते. अर्धा तास किंवा एका तासाची श्रुतिका असते. निर्मात्याने कलाकार ठरवले की सगळी मंडळी सकाळी येतात. सकाळच्या सत्रात तालीम, वाचन वगैरे होतं. नंतर संध्याकाळी ध्वनीमुद्रण होतं. कलाकार येत तेव्हा वेळ असला तर मी त्यांना भेटे वा ध्वनीमुद्रण कक्षात बसून त्यांचं सादरीकरण बघत बसे. आनंद वाटे.
नटवर्य अजित केरकर येत तेव्हा बरोबर प्रचंड उमेदीचा उत्साहाचा झरा घेऊन येत. तयारी करून येत. अत्यंत गांभीर्याने एकचित्ताने त्यांचं वाचन व नंतर रिकॉर्ड़ींग होत असे. त्यांना भेटल्यावर मी नाटकांवर चर्चा करत असे.
अजितभाई रेडिओविषयी काय म्हणतात पाहू –
“ मी शैक्षणिक क्षेत्रात ४१ वर्षे शिक्षक या नात्याने सेवा बजावली. रंगमंचावर काम करताना माझं नाट्यानुभव विश्व ५६ वर्षांचं झालं. शिक्षक व अभिनेता म्हणून मला वाचिक अभिनयाचं अधिष्ठान द्यायला रेडिओ हे शक्तीशाली साधन होतं. वयाच्या १५ व्या वर्षापासून मी स्टेजवर भूमिका करत आलो. कला अकादमीत एकदा नाटकात काम करत होतो. तिथं आकाशवाणीचे तत्कालीन अधिकारी रमेश बर्वे, नारायण पत्की व इतर दिग्गज आले होते. त्यांनी आत्यंतिक प्रेमाने माझी संवादफेक छान आहे म्हणून कौतुक करत मला रेडिओवर ऑडिशनसाठी बोलावले. तिथं परीक्षेला मला मराठी कोंकणी संवाद दिले होते. माझ्या आवडीचे हॅम्लेट मधील स्वगत दिले होते. ती परीक्षा मी सहज पास झालो. नंतर अऩेक श्रुतिकांनी मला आवाज द्यायची संधी मिळाली. सौ. मीलन हेगडे, हिरा नायक, रामानंद जोशी ते आतापर्यंत साईश देशपांडे यांनी कौतुक करून मला विविध भूमिका सादर करण्याची संधी दिली. राष्ट्रीय नभोनाट्य स्पर्धेसाठी श्रुतिका पाठवावयाची असल्यास ती मराठी असो की कोंकणी, मला आकाशवाणीचे कलाकार हमखास बोलवायचे. त्यांच्या मते दोन्ही भाषांतील वेगळेपण समजून ते बारकावे व्यवस्थित सादर करण्याची कला मला अवगत होती. अनेकदा सहकारी कलाकारांना आवाज लावण्याची धाटणी ते संवाद कौशल्य याविषयी मार्गदर्शन करण्याची जबाबदारी हे अधिकारी माझ्यावर सोपवित.”
स्टेजवरील अभिनय आणि आकाशवाणीवरील श्रुतिकेतील अभिनय यात फार फरक आहे. हे सादरीकरण करताना अभिनेत्याने काळजी घ्यावी लागते. या संदर्भात प्रश्न विचारला तेव्हा अजित केरकर म्हणाले की – “मंचीय सादरकीरणात कायिक, मुद्रा अभिनय आणि तांत्रिक बाजू तुमच्या दिमतीला मंचन प्रभावी उत्तम करायला हजर असतात. पण आकाशवाणीवर फक्त आवाज. नवरस निर्मितीसाठी रेडिओवर तुम्हाला फक्त एकच माध्यम असते – तुमचा आवाज. आवाजाची पट्टी. आवाज लावणं. मी अभिमानाने असं म्हणेन की माझा आवाज पॉलीश्ड व्हायला आकाशवाणी कारणीभूत ठरली.
रेडिओवरील श्रुतिकेचं ध्वनीमुद्रण करताना मायकजवळील अंतराचं तारतम्य ठेवावं लागतं. मृदू आवाजात बोलताना मायकजवळ जाऊन व्हिस्परींग टोनमध्ये बोलावं लागतं. ओरडा करायचा असेल, राग व्यक्त करून बोलायचं असेल तर मायकपासून दूर राहावं लागतं. नाही तर संवाद, शब्द व्यवस्थित येत नाही, स्पष्टता कमी होते किंवा आवाज फुटतो. नभोनाट्य ऐकणाऱ्या श्रोत्याला डोळे बंद करून श्रवण करताना, घटनेची प्रसंगाची दृष्य प्रतिमा दिसायला हवी. हीच तर सादरकर्त्या कलाकाराची किमया असते. आव्हान असते.
लहानपणी रेडिओ हे एकच माध्यम होतं. टिव्ही येण्याअगोदर रेडिओ हा कुटुंबाचा एक सदस्य बनला होता. आमच्या भाईने मुंबईहून येताना नेल्को कंपनीचा पाच बॅंडचा ट्रान्सिस्टर आणला. बांदिवडेला आमच्या घरी कार्यक्रम ऐकायला लोकांची गर्दी होऊ लागली. पहाटे भावगीत भक्तीगीत संगीत यानिशी रेडिओ प्रसारण सुरू व्हायचं. रात्री अकरापर्यंत ते चालायचं. पुरूषोत्तम सिंगबाळ, हरीमाम (कृष्णा ल मोयो), पुंडलीक दांडे या कलाकारांनी आमचं रंजन केलं.”
रंगमंचावरील हा बुजुर्ग अनुभवी नट रेडिओने आपल्या वाचिक अभिनयाची कला धारदार केली हे मान्य करतो ही रेडिओची ताकद होय!
मुकेश थळी
(लेखक साहित्य अकादेमी पुरस्कार प्राप्त
साहित्यिक, अनुवादक, कोशकार असून
आकाशवाणीचे निवृत्त वृत्तनिवेदक आहेत.)
