कचऱ्याचे व्यवस्थापनाचा भाग हा कचऱ्यावरील योग्य प्रक्रियेनंतर कचऱ्याची विल्हेवाट लावल्यास होऊ शकेल पण तसे कुठेही होताना दिसत नाही.
मडगाव येथील सोनसडो कचरा यार्डातील कचरा प्रश्नाकडे न्यायालयीन देखरेख आल्यानंतर याठिकाणी असलेल्या कचऱ्याची उचल करण्यात आलेली आहे. एके ठिकाणाहून काढून काकोडा व साळगाव प्रकल्पांत कचरा नेण्यात आला पण अजूनही सोनसडो प्रकल्पातील कामे प्रलंबित आहेत. याठिकाणी कचऱ्याच्या प्रक्रियेसाठी मशिनरी उभारण्यात आलेली नाही. पालिकेकडून तारीख पे तारीख दिली जात असून ओल्या कचऱ्यावर प्रक्रिया कधी सुरु होणार हा प्रश्न कायम आहे.
मडगाव पालिका क्षेत्रातील कचऱ्याचे प्रमाण हे दरवर्षी वाढत जात आहे. दरदिवशी ३५ टन ओल्या कचऱ्याची तर १५ टन सुक्या कचऱ्याची निर्मिती होते. यातील ५ टन सुक्या कचऱ्यावर नेसाय येथे एका एनजीओकडून सुरु असलेल्या प्रकल्पात तर १० टन कचऱ्यावर सोनसडो येथे प्रक्रिया केली जात असल्याचे सांगण्यात येते. पण दररोजचा ३५ टन ओला कचरा काकोडा प्रक्रिया प्रकल्पात पाठवण्यात येतो. सोनसडोतील वर्षानुवर्षे साठवणूक केलेल्या कचऱ्यावर रेमेडिएशन व आरडीएफ उचल यासाठी आतापर्यंत २० कोटींचा खर्च केलेला आहे. तर दरदिवसा कचरा हाताळणीसाठी ७३ हजारांचा खर्च केला जात असल्याची माहिती यापूर्वी नगरविकास खात्याकडून देण्यात आलेली आहे.
मडगाव येथील सोनसडो कचरा प्रकल्पाच्या ठिकाणी मोठ्या प्रमाणात कचरा साठवणूक झालेली होती. सुक्या कचऱ्यासाठी बेलिंग मशिन वगळता ओल्या कचऱ्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी कोणताही प्रकल्प अद्याप उभारलेला नाही. कचरा प्रकल्पाबाबत आमदार विजय सरदेसाई यांनी विधानसभेत याबाबतचा प्रश्न विचारलेला होता. त्यानुसार नगरविकास खात्याकडून मडगावात ३५ टन ओला कचरा दर दिवशी म्हणजे महिन्याला १ हजार टन कचरा होतो. पण ओल्या कचऱ्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी कोणतीही सोय नाही. हा कचरा काकोडा-कुडचडे प्रकल्पात पाठवून देण्यात येतो. साठवणूक केलेल्या कचऱ्यावर प्रक्रियेसाठी ठेकेदाराला २८ नोव्हेंबर २०१९ रोजी आदेश दिलेले होते व ३१ मार्च २०२३ पर्यंत रेमेडिएशनसाठी तर टाकाऊ कचरा (एनर्ट) व आरडीएफच्या उचलसाठी डिसेंबर २०२४ पर्यंतचा वेळ दिलेला आहे. साठवणूक केलेल्या कचऱ्यावर रेमेडिएशन व आरडीएफ उचलसाठी आतापर्यंत २० कोटी ६१ लाख १० हजार ७६ रुपये खर्च करण्यात आले. दरदिवशी ५० टन कचरा गोळा होतो, ३५ टन ओला कचरा गोवा घनकचरा व्यवस्थापनाकडून उपलब्ध गाड्यांतून काकोडा कचरा प्रक्रिया प्रकल्पात नेला जातो. १० टन सुका कचरा सोनसडोत तर ५ टन सुका कचरा नेसाय येथे एमआरएफ सुविधेत एका स्वयसहाय्यता गटाकडून प्रक्रिया केली जाते. दरदिवशी कचरा हाताळणीसाठी ७३ हजारांचा खर्च येत असल्याचेही नगरविकास खात्याकडून सांगण्यात आलेले आहे.
सोनसडो येथील कचरा साठवणूक शेड, सिमेंटचा प्लॅटफॉर्म, गटार, पाणी साठवणूक टाकी व संरक्षक भिंतींच्या कामांसाठी सुमारे ३.३९ कोटींचा खर्च आलेला आहे. न्यायालयाकडून देखरेख ठेवण्यात आल्यानंतर कचरा वाहतुकीसाठी वाहनांत वाढ करण्यात आली. याशिवाय पालिकेकडून ट्रकची खरेदीही करण्यात आली. पालिकेकडून कोट्यवधी रुपयांचा खर्च सोनसडोतील कचरा प्रकल्पाच्या सुधारणेसाठी करण्यात येत आहे. मात्र, अजूनही सोनसडोतील कचरा दुसऱ्या ठिकाणी नेऊन टाकण्याची वेळ पालिकेवर आलेली आहे. कोणत्या प्रकारच्या प्रकल्पाची उभारणी करण्यात यावी याचा अभ्यास करण्यासाठी नगरसेवकांच्या शिष्टमंडळाने महाराष्ट्रातील प्रकल्पांनाही भेट देत माहिती घेतलेली होती. या अभ्यासदौऱ्याला वर्षभराचा कालावधी पूर्ण होत आलेला असतानाही अजूनही केवळ बैठकांतून सोनसडोच्या इतर कामांचा आढावा घेण्यात येतो व प्रकल्पासाठी गोवा घनकचरा व्यवस्थापन महामंडळाला सांगण्यात आलेले असल्याची माहिती देण्यात येते.
पालिका क्षेत्रातील गोळा होणाऱ्या कचऱ्याचे ढीग सोनसडो यार्डात आणून टाकण्यात येतात व त्यानंतर येथील ओला कचरा हा प्रक्रिया करण्यासाठी काकोडा प्रकल्पात ट्रकव्दारे वाहतूक केला जातो. या प्रक्रियेमुळे केवळ कचरा एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेऊन टाकण्याचा प्रकार आहे. घरातील कचरा डस्टबीनमध्ये व डस्टबीनचा कचरा आवाराबाहेर टाकण्यात येतो त्यातीलच हा प्रकार म्हणावा लागेल. यामुळे कचऱ्याच्या व्यवस्थापनाचा भाग कुठेही दिसून येत नाही. कचऱ्याचे व्यवस्थापनाचा भाग हा कचऱ्यावरील योग्य प्रक्रियेनंतर कचऱ्याची विल्हेवाट लावल्यास होऊ शकेल पण तसे कुठेही होताना दिसत नाही. कचरा प्रक्रियेसाठी काकोडा येथील प्रकल्पात नेऊन टाकण्यात येतो, तो प्रकल्प यदाकदाचित बंद झाल्यास काय करणार, कुडचडेतील लोकांनी याआधीच मडगावचा कचरा आमच्याकडे नको अशी भूमिका घेतलेली होती. प्रकल्पात अडचणी निर्माण झाल्यास केवळ साळगाव प्रकल्पाचा पर्याय बाकी राहतो. त्यामुळे महिना १ टनापेक्षा जास्त कचरा निर्मिती होणाऱ्या मडगावात प्रक्रिया प्रकल्प असणे ही काळाची गरज आहे.
यापूर्वी उच्चस्तरीय बैठकीत मे २०२३ मध्ये सोनसडो येथे १५ टीपीडी कचरा प्रकल्प गोवा घनकचरा व्यवस्थापनाकडून जीसुडाच्या सहकार्यातून उभारण्याचे व मडगाव पालिकेने आवश्यक ते सहकार्य करण्याचे ठरवण्यात आले. त्यानुसार मडगाव पालिकेला गोवा घनकचरा व्यवस्थापनाकडून १५ टीपीडी प्रकल्प उभारणी व पाच वर्षे देखभालीसाठी १७.०४ कोटी जमा करण्यास सांगण्यात आलेले होते व निविदा जारी करण्यात आलेली आहे. सध्या साठवणूक केलेल्या शेडमधील कचरा उचल केलेली असली तरीही कचरा प्रक्रियेसाठी अजूनही प्रकल्पाची उभारणी झालेली नाही. कचरा प्रक्रिया प्रकल्प उभारणीसह याशिवाय कचरा रस्त्यावर न टाकण्यासाठी जनजागृती, सिंगल युज प्लास्टिकचा वापर न करण्यासाठी पालिकेकडून कडक उपाययोजना करण्याचीही गरज आहे. हिवाळी अधिवेशनावेळी पुन्हा एकदा विधानसभा सभागृहात हा प्रश्न येण्याआधी यावर योग्य निर्णय व्हावा हीच लोकांची मागणी आहे.
अजय लाड
(लेखक गोवन वार्ताचे दक्षिण गोवा ब्युरो चीफ आहेत.)
