२५२ पानांच्या अप्रकाशित ग्रंथातून 'अलंकापुरी माहात्म्या'वर पडला नवा प्रकाश
आळंदी: महाराष्ट्राच्या संतसाहित्य आणि आध्यात्मिक परंपरेच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा असलेला एक मोठा शोध आळंदी नगरीत लागला आहे. 'ज्ञानलिलामृत' नावाचे १३० वर्षांपूर्वीचे मराठी हस्तलिखित नुकतेच उजेडात आले आहे. सदाशिव कुलकर्णी नावाच्या व्यक्तीने रचलेला हा २५२ पानांचा ग्रंथ आजपर्यंत अप्रकाशित होता, ज्यामुळे वारकरी आणि अभ्यासकांना यातील माहिती अज्ञात होती. या दुर्मीळ शोधाला विद्वानांनी 'सांस्कृतिक ठेवा' असे संबोधले आहे.
आळंदी येथे सोमवारी १० नोव्हेंबर रोजी पार पडलेल्या ज्ञानेश्वर महाराज संजीवन समाधी उत्सवाच्या निमित्ताने या हस्तलिखिताची माहिती जाहीर करण्यात आली. भांडारकर प्राच्य विद्या संशोधन संस्थेचे माजी ग्रंथपाल आणि हस्तलिखितांचे ख्यातनाम संशोधक व्ही. एल. मंजूळ यांनी हा ग्रंथ मराठी हस्तलिखित केंद्राकडे जमा केल्यानंतर त्याचे महत्त्व सिद्ध झाले.
स्कंद पुराणावर आधारित रचना
अभ्यासकांच्या मते, 'ज्ञानलिलामृत' हा ग्रंथ 'स्कंद पुराणा'तील सह्याद्री खंडाच्या ६४ व्या अध्यायावर आधारित आहे. यामध्ये ब्रह्मदेव आणि नारद यांच्यातील संवादातून श्री क्षेत्र आळंदीचे पावित्र्य तसेच संत ज्ञानेश्वर आणि त्यांच्या भावंडांच्या जीवनाचे सखोल वर्णन करण्यात आले आहे.
हे हस्तलिखित शके १८१७ (१८९५ इसवी सन) मध्ये संस्कृतमधून मराठीत अनुवादित करण्यात आले आहे. विशेष म्हणजे, या ग्रंथाचे लेखक सदाशिव कुलकर्णी हे संत ज्ञानेश्वरांचे समकालीन असलेले अंतोबा कुलकर्णी यांचे वंशज असावेत, असा विश्वास व्यक्त होत आहे. संत ज्ञानेश्वरांनी संजीवन समाधी घेतली, तेव्हा अंतोबा कुलकर्णी यांनी माऊलींचा हात आपल्या मस्तकावर ठेवून शिष्यत्व स्वीकारले होते. त्यामुळे या हस्तलिखिताला मोठे आध्यात्मिक महत्त्व मिळाले आहे.
संतसाहित्य आणि अध्यात्म यांचा संगम
अभ्यासकांनी नोंदवले आहे की, 'ज्ञानलिलामृत' मध्ये साहित्य आणि धर्मशास्त्राची गहनता यांचा सुंदर संगम आहे. यात केवळ काव्यरचनाच नाही, तर उच्च कोटीची भक्तिभावनेची अभिव्यक्तीही आहे. या शोधातून 'अलंकापुरी माहात्म्या'च्या अभ्यासाला नवी दिशा मिळेल आणि वारकरी सांप्रदायाच्या सुरुवातीच्या मराठी धार्मिक साहित्याविषयीची समज वाढेल, असा विश्वास विद्वानांनी व्यक्त केला आहे. या हस्तलिखितातील उत्कृष्ट सुलेखनामुळे त्याला मुद्रित ग्रंथासारखे स्वरूप आले आहे, जे तत्कालीन कारागिरीची महती दर्शवते. संजीवन समाधी उत्सवाच्या निमित्ताने हा महत्त्वपूर्ण शोध लागणे, हे महाराष्ट्राच्या आणि पर्यायाने मराठी साहित्य आणि आध्यात्मिक वारशात एक तेजस्वी अध्याय जोडणारे ठरले आहे.
