१६ वर्षांपासून मधुमेह असूनही, काकांनी कामाच्या नावाखाली आरोग्याकडे दुर्लक्ष केले. डायबेटिक रेटिनोपॅथीचे निदान झाल्यावर त्यांना जाग आली. काकांच्या बेफिकिरीतून शिस्तीकडे झालेल्या प्रवासातून मधुमेहाच्या गंभीर परिणामांवर प्रकाश.
काका समोरच्या खुर्चीत शांतपणे बसले होते. त्यांचा चेहरा पांढरा पडला होता आणि डोळ्यांत भीती दिसत होती. जेवढं मी बोलत होतो, तेवढंच ते बोलत होते. आज जवळजवळ दोन वर्षांनंतर काका समोर येऊन बसले होते. गेल्या दोन वर्षांत मी त्यांना औषधे, काळजी, लॅब रिपोर्ट्स – सगळ्याबद्दल सतत सल्ले दिले होते, पण त्याकडे त्यांनी अजिबात लक्ष दिले नव्हते.
"काका, काय झालंय?" मी चिंतेने विचारलं. काकांनी हळूच डाव्या डोळ्याकडे बोट फिरवलं आणि म्हणाले, "बेटा, डाव्या डोळ्याने आता नीट दिसत नाही..." मला ते ऐकून धक्का बसला. काकांना १६ वर्षांपासून मधुमेह होता. पण ‘काम’ या एकाच गोष्टीच्या नावाखाली त्यांनी तब्येतीकडे पूर्णपणे दुर्लक्ष केले होते. जेवण वेळेवर न करणे, शुगर चेक करायला महिन्याहून अधिक काळ झाला होता, समोर काय दिसलं की पोटभर खाणे, जिभेच्या चवीसाठी मिठाई – असा होता त्यांचा दिनक्रम.
ताबडतोब काकांना डोळ्यांच्या डॉक्टरांकडे नेलं. निदान झालं – डायबेटिक रेटिनोपॅथी! डोळ्यांच्या रक्तवाहिन्या खराब झाल्या होत्या. डॉक्टर म्हणाले, "मिस्टर, साखर कंट्रोल न केल्यामुळे हे झालं. आता उपचार करायला उशीर झाला आहे." काका तिथे बसून हतबल झाले. "अरे बेटा, काय झालं हे! का मी एवढा बेफिकीरपणा केला!!!?" त्यांनी स्वतःला प्रश्न विचारला.
मी काकांना समजावून सांगितलं – मधुमेह ही फक्त साखरेची बाब नाही! याचे तीन मुख्य धोके आहेत: रेटिनोपॅथी – डोळ्यांचे नुकसान (जे काकांसोबत घडलं), नेफ्रोपॅथी – मूत्रपिंड खराब होणं, न्यूरोपॅथी – नसांचं नुकसान. "काका, मधुमेह ही संपूर्ण शरीराची बाब आहे!" मी स्पष्टपणे सांगितलं.
काकांची खास सवय होती. रविवारी मित्रमंडळाची पार्टी! सकाळी पोहे, चार वडे, मिसळ, केकचा तुकडा. दुपारी साबुदाण्याची खिचडी, तूप, गोड शिरा. रात्री वडापाव, चटण्या आणि बर्फी! नातू विचारेल, "आज्या, तुम्हाला मधुमेह आहे, तरी हे कसं खाता?" काकांचं उत्तर असायचं, "बेटा, आयुष्य एकदाच मिळतं! मिठाई खाल्ली तर काय होणार आहे?"
मधुमेहाच्या रुग्णांना खरं कळत नाही की ही साखरेची बाब नसून हृदयरोग, डोळ्यांचा त्रास, मूत्रपिंडाचे नुकसान, नसांचा त्रास आणि जखमा बऱ्या न होणे अशा अनेक समस्या निर्माण करणारा आजार आहे.
काकांच्या जीवनात आता एक अत्यंत सकारात्मक आणि संपूर्ण बदल घडला आहे. त्यांनी आरोग्यदायी जीवनशैलीचा स्वीकार केला असून, प्रत्येक क्षणाला शिस्त आणि आत्म-काळजीचा नवीन आयाम जोडला आहे. त्यांच्या दिवसाची सुरुवात अतिशय हलकी आणि पोषक असते. सकाळी ओट्स, बदाम दूध आणि अँटीऑक्सिडंट्सने समृद्ध असलेली हिरवी चहा घेऊन ते ऊर्जेने सज्ज होतात. दुपारच्या जेवणातही त्यांनी उत्तम समतोल साधला आहे; ज्वारीची भाकरी आणि भाजी यांच्यासोबत तांदूळ आणि पचनासाठी दही यांचा समावेश असतो, ज्यामुळे त्यांना दिवसभर पुरेशी ऊर्जा मिळते. संध्याकाळी पुन्हा एकदा हिरवी चहा आणि भोपळ्याच्या बियांचा आरोग्यदायी स्नॅक घेऊन ते आपली पोषण पातळी कायम राखतात. रात्रीचे जेवण मात्र ते खूप हलके ठेवतात, ज्यामध्ये खिचडी, ताजी कोशिंबीर आणि सूप यांचा समावेश असतो, जे शरीराला आराम देऊन उत्तम पचनास मदत करतात. आहारासोबतच, काकांनी त्यांच्या शारीरिक हालचालींवरही लक्ष केंद्रित केले आहे. दररोज ४५ मिनिटे वेगवान चालणे हा त्यांच्या दिनक्रमाचा महत्त्वाचा भाग आहे, जो त्यांच्या हृदयाचे आरोग्य जपतो. या सर्व बदलांना औषधांची नियमितता आणि दररोज सकाळ-संध्याकाळ शुगर चेक करण्याची शिस्त जोडल्यामुळे, काका आता एका आरोग्यपूर्ण आणि नियंत्रित आयुष्याचा आनंद घेत आहेत. हा बदल केवळ दिनचर्या नाही, तर त्यांच्या सशक्त इच्छाशक्तीचे आणि निरोगी भविष्यासाठी घेतलेल्या निर्धाराचे प्रतीक आहे.
काकू म्हणाल्या, "सध्या तुझी तब्येतच मिठाई झालीय!" काका हसत म्हणाले, "हो बाई, आता मला गोड पदार्थ पाहताच गोड लागतो!" मी विचारलं, "काका, आता मिठाई कधी खाल?" काकांचं उत्तर, "बेटा, आता माझं आयुष्यच मिठाई आहे!"
मधुमेह नियंत्रणाचे सोपे नियम आहेत. रोज संतुलित आहार घ्या. हिरव्या भाज्या, संपूर्ण धान्य, डाळी-बीन्स, बिया-अळशी खा. गोड पदार्थ, मैदा, कोल्डड्रिंक्स, तळलेले पदार्थ आणि जास्त तेल टाळा. दर तीन महिन्यांनी डॉक्टरांना भेट द्या. रक्तातील साखर, रक्तदाब आणि डोळ्यांची तपासणी करा. रोज ३०-४५ मिनिटं वेगवान चालणं, योगासने किंवा सायकलिंग करा.
काकांची साखर आता नियंत्रणात आहे. त्यांचं वजन कमी झालंय आणि डोळ्यांचा त्रासही सुधारतोय. आता ते स्वतःच इतर रुग्णांना सल्ला देतात. बहुतांश मधुमेह रुग्ण योग्य पथ्य, व्यायाम आणि काळजीने नियंत्रणात राहू शकतात. नियमित काळजीने उपद्रव टाळता येतात आणि आनंदी, निरोगी आयुष्य शक्य आहे!
आज काका अभिमानाने म्हणतात: "बेटा, मी आता समजलो! मधुमेह ही फक्त साखरेची नाही, तर संपूर्ण आयुष्याची बाब आहे!" त्यांचा नवीन मंत्र: "पथ्य पाळा, आयुष्य वाढवा! वेळेवर औषधं, वेळेवर जेवण! नियमित चेकअप, निरोगी जीवन!"
मित्रांनो, नातेवाईकांनो! जर तुम्हाला किंवा तुमच्या जवळच्या व्यक्तीला मधुमेह असेल, साखर जास्त असेल किंवा कुटुंबात याचा इतिहास असेल, तर ताबडतोब पथ्य नियोजन करा, नियमित चेकअप आणि व्यायाम सुरू करा.
काकांसारखे अनेक लोक आयुष्यात 'मला काय होणार' या बेफिक्रेपणाच्या भ्रमात जगतात. पण मित्रांनो, आता सावध व्हा! 'उद्या बघू' हा शब्द तुमच्या आयुष्यातून कायमचा काढून टाका. आजच ठरवा! आजपासूनच सुरू करा: पथ्याचे नियोजन, नियमित व्यायाम, औषधांचे काटेकोर पालन, आणि चेकअपचे वेळापत्रक. कारण, मधुमेह ही केवळ 'आजची' काळजी नाही, तर 'उद्याच्या' अनेक गंभीर समस्यांची ती नांदी ठरू शकते! याच शिस्तीमुळे, काही वर्षांनी काकांसारखे तुम्हीही आत्मविश्वासाने म्हणाल: "आता मी समजलो! पथ्य पाळून आणि स्वतःची काळजी घेऊनच खरं, निरोगी आणि सुखी आयुष्य जगता येतं!"
काकांच्या या सत्य प्रवासातून तुम्हाला खरी प्रेरणा मिळाली असेलच. तेव्हा, वेळ घालवू नका, तुमच्या कुटुंबातील मधुमेही रुग्णांना किंवा बेफिक्रे मित्रांना ही गोष्ट आजच सांगा. कारण, सुरुवात आज केली, तरच उद्याचा सूर्य आरोग्य घेऊन उगवणार आहे!
डॉ. अनिकेत मयेकर
