केवळ सैन्य नव्हे, तर आर्थिक, सांस्कृतिक आणि कूटनीतिक ताकदीमुळे भू-राजकीय स्थान झाले अधिक मजबूत.
नवी दिल्ली: शस्त्रे आणि केवळ पैसा या पारंपरिक निकषांवर राष्ट्रांची ताकद मोजण्याच्या पद्धतीला फाटा देत, ऑस्ट्रेलियाच्या प्रतिष्ठित लोवी इन्स्टिट्यूटने जारी केलेल्या 'एशिया पॉवर इंडेक्स २०२५' मध्ये भारताने मोठी झेप घेतली आहे. आशियातील सर्वात शक्तिशाली राष्ट्रांच्या यादीत भारताने तिसरे स्थान पटकावत जपान, रशिया, ऑस्ट्रेलिया आणि दक्षिण कोरियासारख्या बलाढ्य देशांना मागे टाकले आहे. या ऐतिहासिक प्रगतीमुळे आशियातील भू-राजकीय समीकरणे निर्णायकपणे बदलत असल्याचे स्पष्ट संकेत मिळाले आहेत.
आशियातील तीन बलाढ्य शक्ती
लोवी इन्स्टिट्यूटच्या यादीनुसार, आशियात आपला दबदबा टिकवून ठेवल्याने अमेरिका (८१.७ गुण) पहिल्या स्थानावर आहे, तर चीन (७३.७ गुण) दुसऱ्या स्थानावर आहे. भारत ४०.० गुणांसह तिसऱ्या स्थानावर आहे. विशेष म्हणजे, इंडेक्समध्ये ४० किंवा त्याहून अधिक गुण मिळवणारे राष्ट्र 'मेजर पॉवर' (Major Power) म्हणून परिभाषित केले जाते आणि भारताने प्रथमच ही मर्यादा ओलांडली आहे. अमेरिका आशिया खंडात नाही. पण येथे अमेरिकेचे अर्थकारण, सैन्याची उपस्थिती आणि इतर अनेक क्षेत्रांत वाढता प्रभाव लक्षात घेऊन स्थान देण्यात आले आहे.
भारताच्या एकूण प्रभावामध्ये दोन टक्क्यांची वाढ नोंदवली गेली आहे, जी कोविड-१९ नंतरची भारताची वेगवान आर्थिक रिकव्हरी आणि वाढत चाललेला भू-राजकीय प्रभाव दर्शवते. चीनच्या प्रभाव क्षमतेत एक टक्का वाढ झाली आहे, तर अमेरिका आणि चीनमधील प्रभाव क्षमतेची टक्केवारी किंचित कमी झाली आहे. जागतिक घडामोडीत रशियाच्या प्रभाव क्षमतेतही वाढ झाली आहे, याचे श्रेय उत्तर कोरिया आणि चीनसोबतच्या संरक्षण आणि आर्थिक भागीदारीला दिले जात आहे.
आठ प्रमुख निकषांवर मापन
एशिया पॉवर इंडेक्स २०२५ मध्ये आशियातील २७ देशांची ताकद मोजण्यासाठी १३१ संकेतस्थळांचा वापर करण्यात आला. यात आठ मुख्य आयामांचा आधार घेतला गेला. या मानकांत सैन्य क्षमता, आर्थिक शक्ती, संरक्षण जाळे, आर्थिक संबंध, कूटनीतिक आणि सांस्कृतिक प्रभाव, लवचिकता आणि भविष्यातील संसाधने अशा घटकांचा समावेश होता.
भारताच्या प्रगतीचे कारण:
अहवालात स्पष्टपणे म्हटले आहे की, भारताची ही वाढ केवळ सैन्य किंवा शस्त्रास्त्रांच्या बळावर नाही, तर आर्थिक विकास, आंतरराष्ट्रीय भागीदारी आणि नवीन तंत्रज्ञानातील गुंतवणुकीचा हा एकत्रित परिणाम आहे. आधुनिक क्षेपणास्त्र प्रणाली, अत्याधुनिक लढाऊ विमाने आणि नौदलाची पाणबुडी क्षमता यामुळे भारताच्या सैन्य क्षमतेत सातत्याने सुधारणा झाली आहे.
त्याच बरोबर देशाचे सकल राष्ट्रीय उत्पादन, तंत्रज्ञानातील गुंतवणूक आणि जागतिक व्यापार नेटवर्क भारताला मजबूत स्थिती देत आहेत. तसेच, डिजिटल शक्ती, स्टार्टअप इकोसिस्टम आणि ऊर्जा सुरक्षा भारताला भविष्यातील आव्हानांसाठी तयार करत आहेत. योग, चित्रपट, संगीत आणि भाषा यांसारख्या 'सॉफ्ट पॉवर' मुळे भारताचा जागतिक सांस्कृतिक प्रभाव मजबूत झाला आहे.
सुधारणेची गरज:
अहवालानुसार, भारत आणि चीन यांच्यातील ताकदीमध्ये अजूनही मोठे अंतर आहे. भारताला आपली कूटनीतिक पोहोच आणि आर्थिक विस्ताराची क्षमता आणखी वाढवणे गरजेचे आहे. तसेच, संरक्षण नेटवर्क आणि तांत्रिक नवकल्पनांना पुढील स्तरावर नेण्यासाठी सतत प्रयत्न करण्याची गरज आहे.
इतर देशांची स्थिती
या यादीत पाकिस्तान १६ व्या स्थानावर आहे, तर बांगलादेश (२०), श्रीलंका (२१), म्यानमार (२३) आणि नेपाळ (२५) या स्थानांवर आहेत. इंडेक्सने जगाला हा संदेश दिला आहे की, धोरणात्मक गुंतवणूक, तांत्रिक प्रगती, कूटनीतिक क्षमता आणि सांस्कृतिक प्रभाव या सर्वांचे मिश्रणच देशाला 'सुपरपॉवर' बनवते.
